Хайдакъ мацӀ

Хайдакъ мацӀ
Хайдакъ мацӀ
хайдакьан кув
Абулеб куц	[χɑjdɑqʼɑn kʰuβ]
Территория	Кавказ
Регион	Дагъистан
Этниклъи	Хайдакъал
КӀалъалел	гӀ-ш. 30,000 (2020)
МацӀазул хъизан	Хьондакавказиял Даргиял Хайдакъ група Хайдакъ мацӀ; ; ;
МацӀалъул кодал
ISO 639-3	xdq
Glottolog	kajt1238

Хайдакъ мацӀ (эндоним: хайдакьан кув [χɑjdɑqʼɑn kʰuβ]) ккола хьондакавказияб хъизамул мацӀ, жиндир ареал Дагъистаналда бугеб. Цебе элъул хал гьабулаан Даргва мацӀалъул диалект гӀадин эб даргин диалектияб континуумалда букӀиналъ. Routledge Ethnographic Handbook-алъ (2017) хайдакъ мацӀ бикьун буго кӀиго диалекталде: хьондасеб (Мажалис-Хайдакъ) ва бакъдасеб (Хъарахайдакъ).^[2]Россиялъул социолингвистазул ассоциация-лъул (2021) тӀарамагъадисел баяназда рекъон, эб бикьун буго лъабго диалекталде: Гъоркьа Хайдакъ, ТӀаса Хайдакъ ва Шари.^[3]

Диалектал

МацӀалъул буго лъабго вариет, жинца диалектал гӀуцӀулеб. Щибаб тӀасияб вариет рекъонккола регионалъул историкиял провинциязе.^[4]

ТӀаса Хайдахъ – Хъар Хайдакь.
- Шурккант.
- Къаттаган.
- Ирчӏамул.
Гъоркьа Хайдахъ – Ххьар Хайдакь.
- Баршамаӏъган.
- Гъаӏрцӏнила.
- Чӏивгьаӏн.
- Сунклан.
Шари — Шаӏръи.

Фонология

Рагьарал

	Цересел	Нахъисел
тӀасиял		u
гӀагар-тӀасиял	ɪ
гъоркь-гьоркьохъеб	ɛ
гӀагар-гъоркьияб	æ
гъоркьияб		ɑ

Алфабет

Хайдакъ мацӀ хъвазе хӀалтӀизабула кириллияб хъвай-хъвагӀи. Алфабеталъул хӀарпал руго хадусел (эл абулеб куц бихьизабун буго гъоркьехун ИФА транскрипциялъ):

а [ɑ]~[a]	аӏ [æ]	б [b]	в [β]	г [g]	гв [gʷ]	гъ [ʁ]	гъв [ʁʷ]	гь [h]	гьв [hʷ]	д [d]	е [ɛ]~[e]	ж [ʒ]	жв [ʒʷ]	з [z]	и [ɪ]~[i]	й [j]
к [kʰ]	кв [kʷʰ]	кк [kː]	ккв [kʷː]	кӏ [kʼ]	кӏв [kʷʼ]	хъ [qʰ]	хъв [qʷʰ]	къ [qː]	къв [qʷː]	кь [qʼ]	кь [qʷʼ]	л [l]	м [m]	н [n]	п [pʰ]	пп [pː]
пӏ [pʼ]	с [s]	сс [sː]	т [tʰ]	тт [tː]	тӏ [tʼ]	у [u]	х [χ]	хв [χʷ]	хх [χː]	ххв [χʷː]	хь [ç]	хьв [çʷ]	ххь [çː]	ххьв [çʷː]	ц [t͡sʰ]	цц [t͡sː]
цӏ [t͡sʼ]	ч [t͡ʃʰ]	чв [t͡ʃʷʰ]	чч [t͡ʃː]	ччв [t͡ʃʷː]	чӏ [t͡ʃʼ]	чӏв [t͡ʃʷʼ]	ш [ʃ]	шв [ʃʷ]	шш [ʃː]	шшв [ʃʷː]	ъ [ʔ]

МугъчӀваял

^ Хайдакъ мацӀ: Ethnologue (25леб ред., 2022)
^ Ronald Wixman, Peoples of the USSR: An Ethnographic Handbook, Routledge, 28 Jul 2017, p.89
^ Mutalov, R.O. The classification of the Dargin languages and dialects [online] // Sociolinguistics, 2021. No. 3 (7). Pp.8–25. (In Russ.) DOI: 10.37892/2713-2951-3-7-8-25 Archived 2023-04-25 Wayback Machine
^ Temirbulatova, Sapiyahanum (2006). Kaitag dialect of Dargwa. Makhachkala: Dagestani State University. гьл. 5–22.

Халип:NEC-lang-stub

[e25-1] Хайдакъ мацӀ: Ethnologue (25леб ред., 2022)

[2] Ronald Wixman, Peoples of the USSR: An Ethnographic Handbook, Routledge, 28 Jul 2017, p.89

[3] Mutalov, R.O. The classification of the Dargin languages and dialects [online] // Sociolinguistics, 2021. No. 3 (7). Pp.8–25. (In Russ.) DOI: 10.37892/2713-2951-3-7-8-25 Archived 2023-04-25 Wayback Machine

[4] Temirbulatova, Sapiyahanum (2006). Kaitag dialect of Dargwa. Makhachkala: Dagestani State University. гьл. 5–22.

[1]

[2]

[3]

[4]