Хайдакъ мацӀ

Хайдакъ
Хайдакъ
хайдакьан кув
Абулеб куц	[χɑjdɑqʼɑn kʰuβ]
Территория	Кавказ
Регион	Дагъистан
Этниклъи	Хайдакъал
КӀалъалел	гӀ-ш. 30,000 (2020)
МацӀазул хъизан	Хьондакавказиял Даргин Хайдакъ; ;
МацӀалъул кодал
ISO 639-3	xdq
Glottolog	kajt1238

Хайдакъ мацӀ (жиндирго куцалда Хайдакьан кув [χɑjdɑqʼɑn kʰuβ]) ккола Хьондакавказияб хъизамул мацӀ, жиндир ареал Дагъистаналда бугеб. Цебе элъул хал гьабулаан Даргва мацӀалъул диалӀект гӀадин эб даргин диалектияб континуумалда букӀиналъ. Routledge Ethnographic Handbook-алъ (2017) хайдакъ мацӀ бикьун буго кӀиго диалекталде: хьондасеб (Магалис-Хайдахъ) ва бакъдасеб (Хъарахайдакъ).^[2]Россиялъул социолингвистазул ассоциация-лъул (2021) тӀарамагъадисел баяназда рекъон, эб бикьун буго лъабго диалекталде: Гъоркьа Хайдакъ, ТӀаса Хайдакъ ва Шари.^[3]

Диалектал

МацӀалъул буго лъабго вариет, жинца диалектал гӀуцӀулеб. Щибаб тӀасияб вариет рекъонккола регионалъул историкиял провинциязе.^[4]

ТӀаса Хайдахъ – Хъар Хайдакь.
- Шурккант.
- Къаттаган.
- Ирчӏамул.
Гъоркьа Хайдахъ – Ххьар Хайдакь.
- Баршамаӏъган.
- Гъаӏрцӏнила.
- Чӏивгьаӏн.
- Сунклан.
Шари — Шаӏръи.

Фонология

Рагьарал

	Цересел	Нахъисел
тӀасиял		u
гӀагар-тӀасиял	ɪ
гъоркь-гьоркьохъеб	ɛ
гӀагар-гъоркьияб	æ
гъоркьияб		ɑ

Алфабет

Хайдакъ мацӀ хъвазе хӀалтӀизабула кириллияб хъвай-хъвагӀи. Алфабеталъул хӀарпал руго хадусел (эл абулеб куц бихьизабун буго гъоркьехун ИФА транскрипциялъ):

а

[ɑ~a]

аӏ

[æ]

б

[b]

в

[β]

г

[g]

гв

[gʷ]

гъ

[ʁ]

гъв

[ʁʷ]

гь

[h]

гьв

[hʷ]

д

[d]

е

[ɛ~e]

ж

[ʒ]

жв

[ʒʷ]

з

[z]

и

[ɪ~i]

й

[j]

к

[kʰ]

кв

[kʰʷ]

кк

[kː]

ккв

[kːʷ]

кӏ

[kʼ]

кӏв

[kʼʷ]

хъ

[qʰ]

хъв

[qʰʷ]

къ

[qː]

къв

[qːʷ]

кь

[qʼ]

кь

[qʼʷ]

л

[l]

м

[m]

н

[n]

п

[pʰ]

пп

[pː]

пӏ

[pʼ]

с

[s]

сс

[sː]

т

[tʰ]

тт

[tː]

тӏ

[tʼ]

у

[u]

х

[χ]

хв

[χʷ]

хх

[χː]

ххв

[χːʷ]

хь

[ç]

хьв

[çʷ]

ххь

[çː]

ххьв

[çːʷ]

ц

[t͡sʰ]

цц

[t͡sː]

цӏ

[t͡sʼ]

ч

[t͡ʃʰ]

чв

[t͡ʃʰʷ]

чч

[t͡ʃː]

ччв

[t͡ʃːʷ]

чӏ

[t͡ʃʼ]

чӏв

[t͡ʃʼʷ]

ш

[ʃ]

шв

[ʃʷ]

шш

[ʃː]

шшв

[ʃːʷ]

ъ

[ʔ]

МугъчӀваял

^ Хайдакъ: Ethnologue (25леб ред., 2022)
^ Ronald Wixman, Peoples of the USSR: An Ethnographic Handbook, Routledge, 28 Jul 2017, p.89
^ Mutalov, R.O. The classification of the Dargin languages and dialects [online] // Sociolinguistics, 2021. No. 3 (7). Pp.8–25. (In Russ.) DOI: 10.37892/2713-2951-3-7-8-25 Archived 2023-04-25 at the Wayback Machine
^ Temirbulatova, Sapiyahanum (2006). Kaitag dialect of Dargwa. Makhachkala: Dagestani State University. гьл. 5–22.

Халип:NEC-lang-stub

[e25-1] Хайдакъ: Ethnologue (25леб ред., 2022)

[2] Ronald Wixman, Peoples of the USSR: An Ethnographic Handbook, Routledge, 28 Jul 2017, p.89

[3] Mutalov, R.O. The classification of the Dargin languages and dialects [online] // Sociolinguistics, 2021. No. 3 (7). Pp.8–25. (In Russ.) DOI: 10.37892/2713-2951-3-7-8-25 Archived 2023-04-25 at the Wayback Machine

[4] Temirbulatova, Sapiyahanum (2006). Kaitag dialect of Dargwa. Makhachkala: Dagestani State University. гьл. 5–22.

[1]

[2]

[3]

[4]