ГӀахьвалазул мацӀ
| Akhvakh | |
|---|---|
| Ашвaлъи мицIи | |
| Территория | Хьундасеб Кавказ, Азарбижан |
| Регион | БакътӀерхьул Дагъистан, хьундасеб Азарбижан (ЦӀор) |
| Этниклъи | ГӀахьвалал |
КӀалъалел | 210 чи Дагъистаналда (2010 сон)[1] |
Бакъбаккул Кавказияб
| |
| МацӀалъул кодал | |
| ISO 639-3 | akv |
| Glottolog | akhv1240 Akhvakhic |
| ELP | Akhvakh |
ГӀахьвалазул мацӀ — Нахгин дагъистанияб хъизамул авар гӀаркьалил мацӀ, уна гӀандиял мацӀазул къокъадулӀе.
Сверелал
[хисизабизе | код хисизабизе]ГӀахьвалазул мацӀ тӀибитӀул буго кӀиго ареал: хьундасеб — ГӀахьвахъ мухъалда (ЦӀунта-ГӀахьвахъ), бакъдасеб — Шамилил мухъалда (Ракьу-ГӀахьвахъ: Кьаниб, ЦӀекӀоб, Ракьуб). Гьеб географияб рикьуда рекъон руго гӀахьвалазул мацӀалъул сверелалги, жал кӀиго тӀагаруде цолхизарурал: хьундасеб (цӀунтӀа-гӀахьвалазул ва ракьусезул сверелал) вп бакъдасел (кьанисезул ва цӀекӀосезул сверелал); цӀуна-гӀахьвалазул диалект буго ЦӀоралдаги. Гьел свералабазда гьоркьоб буго цӀикӀкӀараб батӀалъи, цоялда кӀалъалезда цогидазул бичӀчӀулареб, гьелда хурхун цоцада кӀалъазе хӀалтӀизабула авар мацӀ.[2][3] ГӀахьвалазул мацӀ, цогидал гӀандиял мацӀалго гӀадин, буго авар мацӀалъул цӀикӀкӀараб асаралъукь, тӀоцебесеб иргида лексикадул рахъалъ.
Фонология
[хисизабизе | код хисизабизе]Рагьукъал
[хисизабизе | код хисизабизе]| Лабиал | Дентал | Алвеолар | Палатал | Велар | Увулар | Фарингеал | Глоттал | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Централияб | латерал | |||||||||||||||
| lenis | sib. | фортис | ленис | фортис | ленис | фортис | ленис | фортис | ленис | фортис | ||||||
| Насал | m | n | ||||||||||||||
| Плосив/ Аффрикат |
зирараб | b | d | d͡ʒ | ɡ | (ɢ͡ʁ) | ||||||||||
| гъугъаб | p | t | t͡s | t͡sː | t͡ʃ | t͡ʃː | t͡ɬ | t͡ɬː | k | kː | q͡χ | q͡χː | ʔ | |||
| эджектив | pʼ | tʼ | t͡sʼ | t͡sːʼ | t͡ʃʼ | t͡ʃːʼ | t͡ɬʼ | t͡ɬːʼ | kʼ | kːʼ | q͡χʼ | q͡χːʼ | ||||
| Фрикатив | гъугъаб | s | sː | ʃ | ʃː | ɬ | ɬː | ç | x | xː | ħ/ʜ [1] | h | ||||
| зирараб | v | z | ʒ | ɣ | ʕ/ʢ [1] | |||||||||||
| Вибрант | r | |||||||||||||||
| Аппроксимант | l | j | ||||||||||||||
Аваралдаго гӀадин, буго батӀалъул кӀиго анализ таблода бихьизабураб ⟨ː⟩ гӀужрал. Халалъи ккола батӀалъул бутӀа, элдаго цадахъ артикулациялъулаб кӀвел, гьединлъидал гьеб анализе бегьула фортисги ленисги гӀадин.[5] Фортисиял аффрикатал халаталлъун ккола контуралъул фрикативияб бутӀалда, [tsː] (tss), итал яги япон гӀадинал мацӀазул геминатал аффрикативазул стоп бутӀалда гуреб, [tːs] (tts). Ливерица (1994) анилиз гьабулеб буго t͡ɬːгьаркьил кӀи-сегментаб аффрикат–фрикативияб ирга /t͡ɬɬ/ (/t𐞛ɬ/ = /tɬɬ/) гӀадин.[6]
Рагьарал
[хисизабизе | код хисизабизе]ГӀахьвалазул мацӀалъкл буго стандартаб щуго рагьаралъулаб система /i e a o u/ халалъул рахъалъ батӀалъигун.[5]
МугъчӀваял
[хисизабизе | код хисизабизе]- ^ Akhvakh: Ethnologue (25леб ред., 2022)
- ^ Коряков 2006, гь. 29.
- ^ Алексеев 2002, гь. 38.
- ^ Consonant Systems of the North-East Caucasian Languages on TITUS DIDACTICA
- ^ a b Magomedbekova (1967)
- ^ Laver 1994, гь. 371.
