Бакълъул мухъ

Википедия — эркенаб энциклопедия сайталдасан материал
мухъ / муниципалияб мухъ
Бакълъул мухъ
[комм. 1]
Герб
Герб
Пачалихъ  Россия
ГъорлӀе уна Дагъистан Дагъистаналде
ГъорлӀе бачуна 15 муниципалияб гӀуцӀи
ЧӀел-бакӀ 27 росу
Адм. марказ МелъелтӀа росу
Нухмалъи
Идара Мухъалъул депутатазул данделъи
Мухъалъул бетӀер МухӀамадилазул СайидмухӀамадил ХӀажимурад
Территория
ГӀатӀилъи 676,16[1] км² (1,35 %)
БакӀ 26-б 
Тарих
ГӀуцӀи 22 новембер 1928
География
Климат Рекъараб
СагӀтазул зона MSK (UTC+3)
Демография
Къадар ↘21 280[2] чи  (2021 сон)
0,67 %
Гъунки 31,47 чи/км² (25-б бакӀ)
Росдалаб агьлулъи 100 %
Миллат(ал) аварал
Конфессия(л) бусурбаби (суниял)
Расмиял мацӀал авар ва гӀурус
Цифриял идентификаторал
ОКАТО 82 215
ОКТМО 82 615
Расмияб сайт
Бакълъул мухъ картаялда
 Медиафайлал Викигъамасалда

Бакълъул мухъ — Дагъистаналда гъорлӀ бугеб административиябгин территориалияб цвел ва мухъалъул статус бугеб муниципалияб гӀуцӀи. Буго Дагъистаналъул бакътӀерхьуда, Авариялъул бакътӀерхьуда, мухъалъул гӀурхъи цураб буго Чачаналъулгун. Бакълъул мухъ ккола аваразул мухъазул цояб ва гӀатӀилъиялъул рахъалъ гьезда гьоркьоб буго анкьабилеб, Дагъистаналъул цогидал мухъазда гьоркьоб — 26-абилеб; мухъалъул гӀатӀилъи буго 676,16 квадратияб километр.

Тарихияб рахъалъ гьанжсеб Бакълъул мухъалъул бугеб территориялда букӀана бакълъулазул бо, МелъелтӀа букӀана нуцабазул наслуялъул цояб гӀаркьелалъул чӀей, ва гьеб букӀана Аргъуналде гӀунтӀун бугеб территориялъул центерлъун. Жибго Бакълуъ мухъ гӀуцӀана цин кантун хӀисабалда 1928 соналъул 22 новембералда, букӀараб ГӀанди сверухълъиялдаса, 1930 соналъул 25 декембералда гьелъул гьабуна мухъ.

Административияб планалда Бакълъул мухъ бикьула анцӀила щуго муниципалияб гӀуцӀиялде, гьезул анлӀгоялъул буго росдал боялъул статус, ичӀгояб буго жибго росу. Гьез гъорлӀе бачуна 27 чӀел-бакӀ. Мухъалъул административияб марказ буго МелъелтӀа росу.

Агьлулъиялъул къадаралъул рахъалъ ЛъаратӀа мухъ буго 38 бакӀалда, гьенив гӀумру гьабун вуго 21 280 чи; мухъалъул кьибилаб халкълъун ккола аварал. Кинабниги агьлулъи буго росдалаб. Мухъ ккола авар мацӀалъул шималияб тӀадкаламалъул нахъбакӀалъулаб сверел тӀибитӀараб ареаллъун.

География[хисизабизе | код хисизабизе]

Мухъ буго централияб Дагъистаналъул бакътӀерхьуда. Шималияб рахъалда гӀорхъи цураб буго НахъбакӀ мухъалъулгун, шималиябгин бакъбаккуда — Шура, бакъбаккуда — Унсоколо, жанубалда — Хунзахъ ва бакътӀерхьуда Болъихъ мухъазулгун.[3] Шималиябгин бакътӀерхьул рахъалда гӀорхъи буго чачан Ножай-Юрт мухъгун.

Демография[хисизабизе | код хисизабизе]

Халкъалъул рикӀкӀен
1926[4]1939[5]1959[6]1970[6]1979[6]1989[6]2002[7]
9835↗11 950↘8153↗12 207↗13 180↘11 317↗18 177
2009[8]2010[9]2011[10]2012[11]2013[12]2014[13]2015[14]
↗18 415↗22 046↗22 051↗22 082↗22 143↗22 273↗22 388
2016[15]2017[16]2018[17]2019[18]2020[19]2021[2]
↗22 553↗22 675↗22 891↗23 001↗23 113↘21 280


Россиялъул Федерациялъул экономикияб цебетӀеялъул министерлъиялъул прогнозалда рекъон, мухъалъул халкъалъул къадар букӀине буго:[20]:

  • 2024 — 23,65 аз. чи.
  • 2035 — 25,44 аз. чи.
Миллияб гӀуцӀи

Мухъалъул аслияб халкъ ккола аварал.[21]

Территориалияб гӀуцӀи[хисизабизе | код хисизабизе]

Административиябгин территориалияб гӀуцӀиялда жаниб Бакълъул мухъалъ гъорлӀе рачуна росдал боял ва росаби.[22][23].

БакӀалъулаб жинцаго нухмалъи гьабиялда жаниб гьебго цӀар бугеб муниципалияб мухъалъ гъорлӀе бачуна росдал поселениялъул статус бугеб 15 муниципалияб гӀуцӀи, жал росдал боязе ва росабазе данде кколел.[24]

№Росдал боАдминистративияб
центер		ЧӀел-бакӀазул
къадар		Агьлулъи
(чи)		ГӀатӀилъи
(км²)
1Аргъвани росдал боАргъвани росу3↘2725[2]55,24[1]
2Гьарадерихъ росдал боБакьулӀ Гьарадерихъ3↘1088[2]19,06[1]
3Гъадари росуГъадари росу1↘245[2]13,57[1]
4Гъоркьа Инхо росуГъоркьа Инхо росу1↗1561[2]33,64[1]
5Данухъ росуДанухъ росу1↗885[2]16,44[1]
6Игьали росдал боИгьали4↘3528[2]57,45[1]
7Ингиши росуИнгиши росу1↘721[2]74,01[1]
8КилалӀ росуКилалӀ росу1↘943[2]23,47[1]
9МелъелтӀа росдал боМелъелтӀа росу3↘3363[2]58,84[1]
10ЛъаратӀаЛъаратӀа росу1↘583[2]8,50[1]
11ТӀаса Инхо росуТӀаса Инхо росу1↘1013[2]15,20[1]
12ЦӀиликь росдал боЦӀиликь росу2↘1438[2]54,99[1]
13ЦӀунди-Шабдухъ росдал боШабдухъ росу3↘593[2]27,90[1]
14ЧӀиркъатӀа росуЧӀиркъатӀа росу1↗2196[2]49,73[1]
15ЧӀикь росуЧӀикь росу1↘398[2]10,25[1]

ЧӀел-бакӀал[хисизабизе | код хисизабизе]

Бакълъул мухъалда буго 27 росдалаб чӀел-бакӀ.[23][24]

Карта[хисизабизе | код хисизабизе]

Административияб центер, 3314[9] чи
1000-ялдаса цӀикӀкӀун
500-ялдаса 1000-де щвезегӀан чи.
100-ялдаса 500-де щвезегӀан чи
100-де щвезегӀан чи.
Бакълъул мухъ (Бакълъул мухъ)
ТӀанкӀ
МелъелтӀа
ТӀанкӀ
Аргъвани
ТӀанкӀ
БакьулӀ Гьарадерихъ
ТӀанкӀ
Басрияб Сивухъ
ТӀанкӀ
Гъадари
ТӀанкӀ
Гъоркьа Гьарадерихъ
ТӀанкӀ
Гъоркьа Инхо
ТӀанкӀ
Данухъ
ТӀанкӀ
Игьали
ТӀанкӀ
Ингиши
ТӀанкӀ
ИчичӀали
ТӀанкӀ
КилалӀ
ТӀанкӀ
Кунзахъ
ТӀанкӀ
Лъанлъари
ТӀанкӀ
ЛъаратӀа
ТӀанкӀ
Садуб
ТӀанкӀ
ТӀаса Гьарадерихъ
ТӀанкӀ
ТӀаса Инхо
ТӀанкӀ
ЦӀаналӀ
ТӀанкӀ
ЦӀиликь
ТӀанкӀ
ЦӀунди
ТӀанкӀ
ЧӀикь
ТӀанкӀ
ЧӀиркъатӀа
ТӀанкӀ
Шабдухъ
Бакълъул мухъалъул росаби.

МугъчӀваял[хисизабизе | код хисизабизе]

Баянкьелал[хисизабизе | код хисизабизе]

  1. ↑ авар Бакълъул мухъ, агъул Гьумбет район, падар. Hümbətov rayonu, дарг. Гъумбетла къатI, лъар. Гумбетов якъ, лак. Гъумбетал кIану, лезг. Гьумбет район, Халип:Lang-nog, рут. Гьумбет район, таб. Гьумбет район, Халип:Lang-ttt, цІахур. Гьумбет район, чач. Гумбетан кIошт.

Иццал[хисизабизе | код хисизабизе]

  1. ↑ 1,00 1,01 1,02 1,03 1,04 1,05 1,06 1,07 1,08 1,09 1,10 1,11 1,12 1,13 1,14 1,15 "Дагъистаналъул Республика. Муниципалияб гӀуцӀиялъул ракьазул гӀаммаб гӀатӀилъи". www.gks.ru (русский). Архивация: оригинал 2017-08-06. Боси: 2020-10-20. Unknown parameter |deadlink= ignored (|url-status= suggested) (кумек)
  2. ↑ 2,00 2,01 2,02 2,03 2,04 2,05 2,06 2,07 2,08 2,09 2,10 2,11 2,12 2,13 2,14 2,15 2,16 Табел 5. 3000 ва цӀикӀкӀун чи вугел Россиялъул, федералиял сверухълъиязул, Россиялъул Федерациялъул субйектазул, шагьариял сверухълъиязул, муниципалиял районазул, муниципалиял сверухълъиязул, шагьаралъул ва росдал поселениязул, шагьариял чӀел-бакӀазул, росдал чӀел-бакӀазул агьлулъиялъул къадар. 2020 соналъул Россиялъул халкъалъул къадар рикӀкӀиналъул хӀасилал. 2021 соналъул 1 октобералде. Том 1. Агьлулъиялъул рикӀкӀен ва бугеб бакӀ (гІурус) (XLSX). Дата: 1 сентябрь 2022. Архивация: 1 сентябрь 2022 сон.
  3. ↑ Бакълъул мухъ (хвараб регӀел)
  4. ↑ Районированный Дагестан : (адм.-хоз. деление ДССР по новому районированию 1929 г.). — Махачкала : Орготд. ЦИК ДССР, 1930. — 56, XXIV, 114 с.
  5. ↑ Этносостав населения Дагестана
  6. ↑ 6,0 6,1 6,2 6,3 Национальный состав населения городов, посёлков, районов и сельских населённых пунктов Дагестанской АССР по данным Всесоюзных переписей 1970, 1979 и 1989 годов (статистический сборник). — Махачкала: Дагестанское республиканское управление статистики Госкомстата РСФСР, 1990. — 140 с.
  7. ↑ "Всероссийская перепись населения 2002 года. Том. 1, таблица 4. Численность населения России, федеральных округов, субъектов Российской Федерации, районов, городских поселений, сельских населённых пунктов - райцентров и сельских населённых пунктов с населением 3 тысячи и более" (русский). Архивация: оригинал 2012-02-03.
  8. ↑ Численность постоянного населения Российской Федерации по городам, посёлкам городского типа и районам на 1 января 2009 года (гІурус). Дата: 2 январ 2014. Архивация: 2 январ 2014 сон.
  9. ↑ 9,0 9,1 9,2 2010 соналъул ТӀолго Россиялъул агьлулъиялъул къадар рикӀкӀин. Табула № 11. Дагъистаналъул Республикаялъул шагьариял сверухълъиязул, муниципалиял районазул, шагьариял ва росдал поселениязул, шагьариял ва росдал чӀел-бакӀазул агьлулъиялъул риӀкӀен. (гІурус). Дата: 13 май 2014. Архивация: 13 май 2014 сон.
  10. ↑ Оценка численности постоянного населения на 1 января 2011 года
  11. ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям. Таблица 35. Оценка численности постоянного населения на 1 января 2012 года (гІурус). Дата: 31 май 2014. Архивация: 31 май 2014 сон.
  12. ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2013 года. — М.: Федеральная служба государственной статистики Росстат, 2013. — 528 с. (Табл. 33. Численность населения городских округов, муниципальных районов, городских и сельских поселений, городских населённых пунктов, сельских населённых пунктов) (гІурус). Дата: 16 ноябрь 2013. Архивация: 16 ноябрь 2013 сон.
  13. ↑ Численность населения на 1 января 2014 года по сельским поселениям Республики Дагестан (гІурус). Дата: 17 апрель 2014. Архивация: 17 апрель 2014 сон.
  14. ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2015 года (гІурус). Дата: 6 август 2015. Архивация: 6 август 2015 сон.
  15. ↑ "Россиялъул Федерациялъул халкъалъул къадар муниципалиял гӀуцӀиязда рекъон 2016 соналъул 1 январалде" (русский). 2018-10-05. Архивация: оригинал 2021-05-08. Боси: 2021-05-15.
  16. ↑ Россиялъул Федерациялъул халкъалъул къадар муниципалиял гӀуцӀиязда рекъон 2017 соналъул 1 январалде (гІурус) (31 июль 2017). Дата: 31 июль 2017. Архивация: 31 июль 2017 сон.
  17. ↑ Россиялъул Федерациялъул халкъалъул къадар муниципалиял гӀуцӀиязда рекъон 2018 соналъул 1 январалде (гІурус). Дата: 25 июль 2018. Архивация: 26 июль 2018 сон.
  18. ↑ Россиялъул Федерациялъул халкъалъул къадар муниципалиял гӀуцӀиязда рекъон 2019 соналъул 1 январалде (гІурус). Дата: 31 июль 2019. Архивация: 2 май 2021 сон.
  19. ↑ Россиялъул Федерациялъул халкъалъул къадар муниципалиял гӀуцӀиязда рекъон 2020 соналъул 1 январалде (гІурус). Дата: 17 октябрь 2020. Архивация: 17 октябрь 2020 сон.
  20. ↑ "Стратегия пространственного развития Российской Федерации на период до 2025 года (проект)" (PDF) (русский). Архивация: оригинал (PDF) 2018-12-18. Боси: 2019-01-28. Unknown parameter |deadlink= ignored (|url-status= suggested) (кумек)
  21. ↑ "Этнокарта Южного, Западного и Центрального Дагестана" (русский). Архивация: оригинал 2015-07-07. Боси: 2011-10-22. Unknown parameter |deadlink= ignored (|url-status= suggested) (кумек)
  22. ↑ "Дагъистаналъул Республикаялъул къанун 2002 соналъул 10 апрелалдаса N 16 «Дагъистаналъул Республикаялъул административиябгин территориалияб гӀуцӀиялъул хӀакъалъулӀ»" (русский). Архивация: оригинал 2018-04-02. Боси: 2016-09-23. Unknown parameter |deadlink= ignored (|url-status= suggested) (кумек)
  23. ↑ 23,0 23,1 "Дагъистаналъул Республикаялъул административиябгин территориалиял цвелазул реестр, 27.07.2018 № 00" (русский). Архивация: оригинал 2020-06-22. Боси: 2020-06-19. Unknown parameter |deadlink= ignored (|url-status= suggested) (кумек); no-break space character in |title= at position 96 (кумек)
  24. ↑ 24,0 24,1 "Дагъистаналъул Республикаялъул къанун 2005 соналъул 13 январалдаса № 6 «Дагъистаналъул Республикаялъул муниципалиял гӀуцӀиязул статусалъул хӀакъалъулӀ»" (русский). Архивация: оригинал 2022-04-07. Боси: 2022-06-21. Unknown parameter |deadlink= ignored (|url-status= suggested) (кумек)

РегӀелал[хисизабизе | код хисизабизе]

Босараб бакӀ — «https://av.wikipedia.org/w/index.php?title=Бакълъул_мухъ&oldid=88707»