Щулелъдерил сверел
Щулелъдерил сверел — авар мацӀалъул диалектазул цояб, жиб бакъдасеб тӀадгаруде гъорлӀе унеб,[1][2][3] тӀибитӀун буго Гъуни мухъалъул Щулани.
Фонетика
[хисизабизе | код хисизабизе]Рагьукъал
[хисизабизе | код хисизабизе]БецӀдерил свералил рагьукъазул системалда гьечӀо стандарталъул хӀалуцараб гъугъаб алвеоларияб аффрикат /t͡sː/ (цц) , хӀалуцараб гъугъаб палато-алвеоларияб аффрикат /t͡ʃː/ (чч), гъугъаб хӀалуцараб алвеоларияб латералияб аффрикат /t͡ɬː/ (лӀ), гъугъаб алвеоларияб латералаб фрикатив /ɬ/ (лъ), гъугъаб хӀалуцараб увуларияб аффрикат /q͡χː/ (хъ), гъугъаб веларияб плозивалъул хӀалуцараб форма /kː/ (кк).[4]
| Аналог | Щулелъдерил | Стандарт | Аналог | Щулелъдерил | Стандарт | |
|---|---|---|---|---|---|---|
| ццӀ = цц | ваццӀ биццӀадаб |
вацц биццатаб |
ччӀ = чч | ччӀугӀа ччӀвеле |
ччугӀа ччузе | |
| ккӀ = кк | гӀенеккӀле ккӀеле |
гӀенеккизе ккезе |
лълъ = лӀ | лълъар лълъутле |
лӀар лӀутизе | |
| х = хъ | гӀурхи наха |
гӀурхъи нахъа |
хӀ = х | хӀоно хӀвеле |
хоно хвезе |
Стандарталъул /ɬ/ (лъ) гьаркьил рефлексиял щулелъдерил свералида руго позициониял. РагӀул авалалда лъ хисун букӀуна гь: гьеберго "лъеберго", гьале "лъазе"; рагӀул бакьулӀ яги ахиралда букӀуна -гьл-: ралгьад "ралъад", малгь "малъ".[5] Гьоркьосабахъилъул буго рагӀул байбихьуда /l/ гьаркьид /ɬ/ хиси лъоб рагӀулӀ ва элъул дериватазулӀ: лоб "лъоб", лоба "лъоба" цги.[6]
| рагьаралда хадуб | рагьукъалда хадуб | соноранталда хадуб | |||
|---|---|---|---|---|---|
| гьли | чӀагулгьи (чӀаголъи)
данделгьи (данделъи) |
ли | дагьли (дагьлъи)
лълъикӀли (лълъикӀлъи) |
-гьи
(метатезис) |
багӀаргьи (багӀарлъи)
хӀергьи (херлъи) |
Алвеоларияб эйективияб стопалъул /tʼ/ (тӀ) бакӀалда щулелъдерил свералида букӀуна глотталаб плозив (ъ яги ʼ) рагӀул авалалда: ъажу "тӀажу", ъом "тӀом", ва -лʼ- рагӀул ахиралда: балʼа "батӀа", булʼ "бутӀ", белʼэр "бетӀер". Руго рагӀаби, жиделӀ тӀ > ъ рефлексия гьечӀелги: тӀинаб, битӀле "битӀизе", тӀанле "тӀамизе".[6]
МугъчӀваял
[хисизабизе | код хисизабизе]- ^ МикагӀилилазул 1959.
- ^ Атаев, Б. М (2020). "Некоторые фонетико-морфологические особенности диалектов аварского языка" (PDF). Вестник Института языка, литературы и искусства им. Г. Цадасы (22). ДФИЦ РАН: 8–13. doi:10.31029/vestiyali22/1. Щвей 2024-03-02.
- ^ Магомедов, М. А.; Магомедова, М. М. (2018). "Проблемы диалектного членения аварского языка" (PDF). Филологические науки. Вопросы теории и практики. 1 (9#87). Тамбов: Грамота: 123–126. ISSN 1997-2911. Щвей 2024-03-02.
- ^ МикагӀилилазул 1959, гь. 463.
- ^ МикагӀилилазул 1959, гь. 448.
- ^ a b МикагӀилилазул 1959, гь. 449.
Библиография
[хисизабизе | код хисизабизе]- МикагӀилилазул, Ш. И. (1959). Бокарев, Е. А. (ред.). Очерки аварской диалектологии [Авар диалектологиялъул хъвай-хъвагӀаял]. Ленинград: СССРалъул гӀелмабазул академиялъул пресса. гь. 510.