ГьочотӀисезул сверел
ГьочотӀисезул сверел — авар диалектазул цояб, жиб бакъдасеб тӀадгарулӀе унеб,[1] ккола тӀолавар ареалаладаса бищун батӀа чӀарал свералабазул цояб. Гьеб свералида кӀалъала ГьочотӀа росулӀ, аваразул историкияб ГьитӀинаб Кьенсерухъ регионалда бугеб (гьанжсебе Рутул мухъалъул бакътӀерхьул рахъ). ГьочотӀисезул сверел уна анцухъдерилги, закаталисезулги, къаралазулги свералида цадахъ цо групалде, гьелдаго цадахъ ккола къаралазул свералиде гӀагараб. Цогидаздаса изолациялда букӀиналъи, элъул буго жиндирго хаслъи, жинца эб стандартаб мацӀалдаса гуребги, цогидал свералабаздасаги цӀакъ батӀагьулеб.[2]
История[хисизабизе | код хисизабизе]
ГьочотӀисезул диалект лӀугьана къаралазул свералил гаргаразул цоялъул кьучӀда. ГьочотӀа росу бугеб авар регион Бакъдасеб Авариялдаса батӀа гьабун бугелъул рорхатал мугӀруз, гьочотӀисезул сверел ккана цӀиккӀараб изолатиялде, сверухъ жинда хъалатагъ мацӀ тӀибитӀараб бакӀалде. XIX гӀ. байбихьун контактал гӀемериселъ рукӀана закаталисезул свералилгун.[2]
Куц-мухъ[хисизабизе | код хисизабизе]
ГьочотӀисезул свералида тӀобан тӀагӀун буго киналниги латералал фонемабазул кьер, жиделӀ авар консонантизмалъул специфика бугел, гьебго мехалда руго гьаркьал, стандарта мацӀалде гьечӀел. Биххун буго авар мацӀалъе рижаяб къокъалги халаталги рагьукъал данделъей. Жиндалъул стандартаб /ɬ/ гьаркьил /s/ лӀугьараб фонетикияб хис-басалдалъун тӀагӀун буго хъвалсараб кьочӀолӀ I грамматикияб классалъул II ва III классазде оппозиция. ГьочотӀисезул свералил цоги специфика буго цӀарсазул цӀиккӀанисел абсолютивалда ауслаутиял классиял маркераздалъун бихьизаби. МухӀканго бихьизабун буго комитатив (цадахълъул хӀалат). БатӀалъи гьабулеб гьечӀо цӀарубакӀазул инклюзивиялги эксклюзивиялги формаби. СтандартмацӀалъул рикӀкӀадул къоцӀалаб система хисун буго анцӀалаб.[2]
Фонетика[хисизабизе | код хисизабизе]
Рагьарал[хисизабизе | код хисизабизе]
| Борхи | Кьер | ||
|---|---|---|---|
| Цебесел | БакьулӀел | Нахъисел | |
| ТӀасиял | i ● y | ɯ ● u | |
| ТӀад-гьоркьохъел | e ● ø | o | |
| Гъоркь-гьоркьохъел | ɛ | ||
| Гъоркьияб | ä | ||
Вокализмалда буго цин стандарталъулго гӀадин щуго рагьараб гьаракь /i/, /u/, /e/, /o/, /ä/. Гьел гурелги цо-цо рагӀабазулӀ данчӀвала умлаутлъарал рагьаралги: /ɛ/ (аь), /ø/ (оь), /y/ (уь), гьединго тӀасияб нахъисеб гургинлъичӀеб рагьарабги /ɯ/. Чанго рагӀулӀ ратула назаллъарал рагьаралги: /ĩ/, /ũ/, /ã/.
МугъчӀваял[хисизабизе | код хисизабизе]
- ↑ Магомедов, М. А.; Магомедова, М. М. (2018). "Проблемы диалектного членения аварского языка" (PDF). Филологические науки. Вопросы теории и практики. Тамбов: Грамота. 1 (9#87): 123–126. ISSN 1997-2911. Халагьи 2024-03-02.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 ИсхӀакъилазул, ГӀ. И. (1981). Кусурский диалект аварского языка: диссертация [Авар мацӀалъул гьочотӀисезулаб сверел: диссертация]. МахӀачхъала. гь. 222.
{{cite book}}: CS1 maint: location missing publisher (link)