Дагъистаналъул вилаят
Дагъистаналъул вилаят гІур. Дагестанская область — Россиялъул империялъул ва Совет Россиялъул административиябгин территориалияб гӀуцӀи, жиб шималиябгин бакъбаккул Кавказалда букӀараб, ГӀурахъа шималалдехун. Административный центер букӀана Темир-Хан-Шура.
Тарих[хисизабизе | код хисизабизе]
Россиялъул империялъул административияб цвел хӀисабалда Дагъистаналъул вилаят гӀуцӀана 1860 соналъул 30 маялда Чор губерниялдаса (1846 соналъ гӀуцӀун букӀараб). Вилаяталъул марказлъун 1866 соналде щвезегӀан букӀана Чор шагьар, 1866 соналдаса — Темир-Хан-Шура.
Вилаяталъул бетӀерлъуда вукӀана россиялъул рагъулав губернатор.
География[хисизабизе | код хисизабизе]
БукӀана Кавказалъул бетӀераб щобалъул шималиябгин бакъбаккул рахъалда ва Каспий ралъадалъул бакътӀерхьул рагӀаллъуда.
Административияб рикьи[хисизабизе | код хисизабизе]
1860 соналъ Дагъистаналъул вилаяталъул букӀана хадусеб административияб рикьи:
- Авар нуцаллъи
- Гъуниб сверухълъи
- Дарги сверухълъи
- Чор шагьаралъул нухмалъи
- Гъумекиб сверухълъи
- Хайдакъгин Табсаран сверухълъи
- Курал ханлъи
- Магьдилазул ханлъи
- Сулахъ наиблъи
- Самур сверухълъи
- Таргъуялъул шамхаллъи
1861 соналъ гӀуцӀана ГӀанди сверухълъи. 1863 соналъ тӀагӀинабуна Чор шагьаралъул нухмалъи. 1864 соналъ Аварское ханлъи ликвидинабуна, гьелъул бакӀалда гӀуцӀанаАвар сверухълъи. 1866 соналъ Курал ханлъи буссинабуна сверухълъиялде. 1867 соналъ тӀаӀгӀинаруна Магьдилазул ханлъи, Сулахъ наиблъи ва Таргъуялъул шамхаллъи, гӀуцӀана Темир-Хан-Шура сверухълъи.
XX гӀасруялъул байбихьуда вилаяталда гъорлӀ букӀана 9 сверухълъи,[1][2] жиб наиблъиязде бикьараб, 3 шагьар ва 1214 цогидаб чӀел-бакӀ:
| Сверухълъи | ГӀурус цӀар | Центер | Агьлулъи[3] (1897), чи |
ГӀатӀилъи | Карта | |
|---|---|---|---|---|---|---|
| 1897 | 1916 | |||||
| Авар | Аварскій округъ | Хунзахъ (1587 чи) | 37,639 | 35,749 | 1,148.27 кв. верстs (1,306.80 km2) | 
|
| ГӀанди | Андійскій округъ | Болъихъ (1225 чи) | 49,628 | 57,875 | 3,152.17 кв. верстs (3,587.37 km2) | 
|
| Гъуниб | Гунибскій округъ | Гъуниб (685 чи) | 55,899 | 76,175 | 3,422.33 кв. верстs (3,894.82 km2) | 
|
| Дарги | Даргинскій округъ | Леваши (1343 чи) | 80,943 | 85,131 | 1,525.25 кв. верстs (1,735.83 km2) | 
|
| Гъумекиб | Казикумухскій округъ | Гъумекиб (621 чи) | 45,363 | 51,250 | 1,270.80 кв. верстs (1,446.25 km2) | 
|
| Хайдакъгин Табасаран | Кайтаго-Табасаранскій округъ | Мажалис (1327 чи) | 91,021 | 82,154 | 2,896.54 кв. верстs (3,296.44 km2) | 
|
| Курал | Кюринскій округъ | Къасумкент (1013 чи) | 77,680 | 117,218 | 3,066.85 кв. верстs (3,490.27 km2) | 
|
| Самур | Самурскій округъ | Ахтиб (3190 чел.) | 35,633 | 71,556 | 3,258.87 кв. верстs (3,708.80 km2) | 
|
| Темир-Хан-Шура | Темир-Хан-Шуринскій округъ | Темир-Хан-Шура (9214 чел.) | 97,348 | 136,234 | 5,464.01 кв. верстs (6,218.38 km2) | 
|
Гьединаб административияб рикьи букӀана 1921 соналъ вилаят ликвидинабизегӀан.
Гьералдика[хисизабизе | код хисизабизе]
-
Вилаяталъул расмияб герб (Россиялъул империялъул ЖИМялъул басма, 1880)
-
Расмияб-гуреб герб (Сукачовасул басм., 1878)
-
Вилаяталъул гербалъул гьанжесеб сурат (2000-абилел сонал)
-
Вилаяталъул герб расмияб сипаткьейгун, ӀӀ Александрица тасдикъ гьабураб (1878)
Ралагье гьединго[хисизабизе | код хисизабизе]
МугъчӀваял[хисизабизе | код хисизабизе]
- Комментариял
- Иццал
- ↑ Цитатинабиялъул гъалатӀ:Мекъаб тег
<ref>; мурад баян гьабун хъвалеб:1-лъе текст бихьизабун гьечІо - ↑ Кавказский календарь на 1917 год [Caucasian calendar for 1917] (Russian) (72nd б.). Tiflis: Tipografiya kantselyarii Ye.I.V. na Kavkaze, kazenny dom. 1917. гьгь. 186–193. Архивация: оригинал 4 November 2021. Check date values in:
|archive-date=(кумек)CS1 maint: unrecognized language (link) - ↑ "Первая всеобщая перепись населения Российской Империи 1897 г." (русский). Архивация: оригинал 2011-09-16. Боси: 2009-11-28. Unknown parameter
|deadlink=ignored (|url-status=suggested) (кумек)
Дагъистаналъул вилаяталъул административияб рикьи | ||
|---|---|---|
Тахшагьар: Темир-Хан-Шура | ||
| Сверухълъаби |  | |