Нуцал
Аваристаналъул Нуцал | |
---|---|
![]() Нуцалзабазул дугъ (гьанжесеб реконструкция) | |
Тайпа | Монархия |
Статус | Пачалихъалъул бетӀер |
Резиденция | ТӀануси, Хунзахъ |
Хъулухъ гӀуцӀи | VI гӀ. |
Хъулухъ хвезаби | 1863 |

Нуцал — жал Сариралъул бутӀрузул ирсиллалъунги кколел рукӀарал, жидер резиденцияги цин ТӀануси, хадуб Хунзахъ шагьаралда букӀарал Аваристаналъул бутӀрузул букӀараб титул.
Бещун тӀоцевесев нуцаллъун рикӀкӀуна VI гӀасруялда вукӀарав Авар-хан. МухӀамад Рафиясул «Дагъистаналъул тарихалда» Нуцалзабазул наслу байбихьулеб буго ГӀарацханидаса (ГӀарацхан Ӏ),живги VII гӀасруялда вукӀарав[1].
Аваристаналъул бищун къуватав ва рагӀи билӀарав нуцаллъун вукӀана КӀудияв ГӀумахан,[2] жиндир заманалда Авар нуцаллъиялъул пачалихълъиялъул цебетӀейги, сиясиябгин экономикияб къуватги завалалда букӀарав.
Ахирисев нуцаллъун вукӀана Мехтулиса Ибрагьимхан (1859 – 1863). 1863 соналъ Авар нуцаллъи тӀубанго Россиялъул империялде гъорлъе ана.
Этимология
[хисизабизе | код хисизабизе]ГӀемерал этимологазул пикрабазда рекъон нуцал абураб титул ккола унго-унгояб авараб.
С. Старостиналда рекъон, нуцал абураб титул лӀугьунеб буго протокавказияб *nɨ̆wc(w)Ā — «хӀаким; рос» абураб кьолбодасан.[3]
Гуржиязул лингвист Мераб Чухуаца инскартавел мацӀалда (мец — «кӀудияв», «бетӀерав»), абхаз-абазиназда (нчва, анцва/анчва — «бечед»), даргиналда (уцм-ий — «хӀаким»), чачаналда (нуц — «дурц»), гъалгъаялда (нейц — «дурц») ва жибго аваралдаги (нуц-ал/нуц-ияв) аналогияби ратун, ибер-кавказазалъул мацӀалъул цӀолъи букӀараб мехалде эхетизабулеб буго гьеб терминалъул этимология.[4]
О. В. Соболевада кколеб букӀана нуцал абураб титул авар мацӀалалъул нус-го абураб рагӀудаса лӏугьанин гин гьелъ эхетизабуна тӀоцебе букӀараб «нусибетӀер» магӀнаялде.[5]
Нуцалзабазул сияхӀ
[хисизабизе | код хисизабизе]Комментариял
[хисизабизе | код хисизабизе]ХӀужжаби
[хисизабизе | код хисизабизе]- ^ МухӀамад Рафи, "Дагъистаналъул тарих"
- ^ Краткий исторический взгляд на северный и средний Дагестан до уничтожения влияния лезгинов на Закавказье. Отрывок из рукописи полковника Неверовского. СПб. 1848. с. 33–34.
- ^ "Avar-Andian etymology : Query result". starlingdb.org. Боси: 2023-04-09.
- ^ Merub Chukhua, Georgian-Circassian-Apkhazian Etymological Dictionary (expanded edition). Tbilisi, 2019. P. 288.
- ^ Соболева О.В. Социально-экономические отношения в Аварском ханстве в конце XVIII
Адабият
[хисизабизе | код хисизабизе]- "Дагъистаналъул Тарих", т. 1, М., 1967;
- ГъазимухӀамадов И. А. Правители Ункратля и Киялала : моногр.. — МахӀачхъала : Изд-во Эпоха, 2015. — 268, [б/н 4] с. — 1500 экз.
- МухӀамадов Р. М., "Дагъистаналъул Тарих", МахӀачхъала, 1961.
- Сычев Н.В. Книга династий. М., 2008. с. 637-638.