Нуцал
Аваристаналъул нуцал | |
---|---|
![]() | |
Авристаналъул бищун гучав нуцал КІудияв ГІумахан |
|
Тайпа | Монархия |
Статус | тарихияб хъулухъ |
Резиденция | ТӀануси, Хунзахъ |
Хъулухъалде тІамула | ирсалда рекъон |
Хъулухъ гІуцІи | VI гІ. |
• Хъулухъалда тІоцевесев | Авар-хан (?) |
• Хъулухъалда ахирисев | Ибрагьимхан І |
Хъулухъ хвезаби | 1863 |
Нуцал ккола жал Сариралъул ханзабазул ирсиллалъун кколел ва жидер резиденция цин ТІануси в хадуб Хунзахъ шагьаралда букІарал Аваристаналъул ханзабазул титул.
Бещун тІоцевесев нуцаллъун рикІкІуна VI гІасруялда вукІарав Авар-хан. МухІамад Рафиясул «Дагъистаналъул тарихалда» Нуцалзабазул наслу байбихьулеб буго ГІарацханидаса (ГІарацхан І),живги VII гІасруялда вукІарав[1].
варистаналъул бищун къуватав ва рагІи билІарав нуцаллъун вукІана КІудияв ГІумахан,[2] жиндир заманалда Авар нуцаллъиялъул пачалихълъиги, къуваталги, цебетІейги завалалде бахарав.
Ахирисев нуцаллъун вукІана Мехтуласа Ибрагьимхан (1859 – 1863). 1863 соналъ Авар нуцаллъи тІубанго Россиялъул империялде гъорлъе ана.
Титул бачІараб бакІ[хисизабизе | вики-текст хисизабизе]
Нуцал абураб титулалда ва гьеб бачІараб бакІалда сверун чІван-къотІараб жаваб гьечІел суалал. Цо-цо гІалмияб цІех-рех гьабулез рикІкІунеб буго гьеб титул гужи мацІалъул «нацвал» абураб рагІиялдаса бачІин.[3][4] Амма гьеб теория битІараб букІин цІакъ щакб буго, щай абуни гьеб термин гуржиялъ къанагІатгицин хІалтІизабуларо стратификациялъул номенклатураяла. Гьеб рагІул этимология балагьизе ккола жибго Авар мацІалда, жинда жаниб -ал ахир бугел рагІаби гІезегІан ругеб. ГІинтІамизе ккола авар мацІалда «нуцал» абулеб темин гІадин «нуцияв» абураб терминги хІалтІизабулеб букІараблъиялъухъ.[lower-alpha 1][5] Гьеб терминалъулгун релълъенлъи гьабула хадусел терминазги: «нусияв», ай нусил бетІер, ва «нуцІияв» — нуцІа цІунулев. Гьеб кІиябго версиялъ бихьизабулеб буго «нуцІияв» абулеб термин бетІерав нухмалъулесде абулеб «нуцал» терминалде цебетІей. Гьеб пикру хІакълъула Авар пачилхъ жиндир байбихьуда жиндирго хьундасел гІорхъаби гочарухъабаздаса цІунезе гІорхъодасеб пачалихъ хІисабалда Сасниязул Ираналъ кумек гьабун гІуцІун букІин рикІкІиндал.[6]
Нуцалзабазул сияхІ[хисизабизе | вики-текст хисизабизе]
Комментариял[хисизабизе | вики-текст хисизабизе]
- ↑ Мисалалъе, «нуцияв» термин буго рехсон 1761 соналъ Аваристаналъул къади Макъсудица гьабураб хъвай-хъвагІиялъулъ
ХІужжаби[хисизабизе | вики-текст хисизабизе]
- ↑ МухІамад Рафи, "Дагъистаналъул тарих"
- ↑ Краткий исторический взгляд на северный и средний Дагестан до уничтожения влияния лезгинов на Закавказье. Отрывок из рукописи полковника Неверовского. СПб. 1848. с. 33–34.
- ↑ Криштопа А.Е. О возможном происхождении титула нуцал (гІурус).
- ↑ Криштопа А.Е. Дагестан в XIII — в начале XV вв. (гІурус).
- ↑ Хрестоматия по истории права и государства Дагестана в XVIII–XIX вв. Ч. II. С. 6–7.
- ↑ ХІапизилазул М-дил Ш. КІудияв ГІумахан (гІурус).
Адабият[хисизабизе | вики-текст хисизабизе]
- "Дагъистаналъул Тарих", т. 1, М., 1967;
- МухӀамадов Р. М., "Дагъистаналъул Тарих", МахӀачхъала, 1961.
- Сычев Н.В. Книга династий. М., 2008. с. 637-638.