Хьаргабиса ГьитӀинав ТӀалхӀат

Хьаргабиса ГьитIинав ТIалхIат (1884 – 1984)

Гьеб цIаралда тIолго магIаруллъиялда машгьурлъана Урдашил МухIаммадил вас ТIалхIат. ТIалхIат гьавуна гIага-шагарго 1884-абилеб соналъ. Гьесул эмен вукIана гIодове виччарав, жиндирго рукъалъул магIишатги гьабун чIарав, гIаммал гIадамаздаса ватIа вахъичIев чи. ТIоцебе инсуца малъана ТIалхIатида иман, ислам ва Къуръан цIализе. Хадув росдал мадрасаялде витIана. Гьелдаса хадуб, доб заманаялъул киналго мутагIилзабазул гIадаб букIана ТIалхIатилги яшав. БатIи-батIиял росабалъе хьвадун, цIи-цIиял мугIалимзаби цIехон, ракъи – къечалъухъ балагьичIого, дунялиял умуразде кIвар кьечIого, тIалаб гьабулаан лъай. Гьедин гIемерал соназ хьвадун вуго ТIалхIатги. Бищунго гIемер гьев цIалун вуго, магIарулъиялъго жиндир адаб-хIурмат гьабулев, машгьурав гIалимчи Къудукьа СагIидида цеве.

Росулъе вуссун хадуса ТIалхIатица кIиго соналъ дибирлъи гьабуна. Гьелдаса хадуб мажгит-мадраса къазегIан (1936 сон) мударислъун вукIана. ЦохIого цо мажгитал къаялда къокълъичIо коммунистаз дин чIунтизабизеян гьабулеб хIалтIи. Киса-кирего гIалимзаби, ккун, туснахъ гьаризе лъугьана. Гьоркьоб хутIичIо Хьаргаби росуги. ХIуригат бахъилелде цебеги, гIалимзабазул цIар бугеб росу букIиналъ, гьелде цIакъ кIудияб ишан босана НКВД-ялъ. Жанир лъун тIагIаралги ккана, нахъе риччаралги ккана. ГьитIинав ТIалхIатги Гъунив туснахъалда жанив тIамун вукIана 1937-абилеб соналъ. Амма, гIунтIизабизе гIайиб батичIого лъаларо, жидерго план тIубан букIиналъ лъаларо, чанго моцIидасан къватIиве виччана. Виччалагоги лъазабунила гьесда, дин гьабуни, цIидасан жанив тIамизе вугилан. Гьеб мехалде гIумрудул 53 сон бугев ТIалхIатие кIудияб батIалъиго букIун батиларо щиб кканиги, тIадежоялъе киналго гIалимзабиги ккун унел рукIиндал. Жинца малъулеб букIараб гIелму гьес гьор-кьоб къотIизе течIо. Нахъа хъаравуллъи чIезабун букIаниги, бакI-бакIалде ун малъана гьес гьеб.