Хунзахъ тӀалъи

Хунзахъ тӀалъи^?
	ТІалъи
Хунзахъ тӀалъи?
	; ТІалъиялъул Хунзахъ росу
Сипат-сурат
Халалъи	25 км
Борхалъи
Борхалъи	1700–2000 м
Локация
	42°32′38″ ш. гӀ. 46°42′06″ бб. х.HGЯO
Пачалихъ	Россия;
	Хунзахъ тӀалъи
	Хунзахъ тӀалъи

Ху́нзахъ тІа́лъи — Хунзахъ мухъалда бугеб тІалъи, жиб Дагъистаналда ругел тІалъабазул бищун гІатІидаб ва кІудияб. ГІатІилъи гьелъул буго 250 км². ТІалъи гІуцІараб буго къвакІараб гамачІ-къоноялъ, бутІаккун къвакІараб гачигамачІалъ. Релиефалъул рахъалъ гьеб буго гьетІи бугеб, бакІ-бакІалда гохІахараб ритІел.

Географияб сипат-сурат

Бугеб бакІ

Хунзахъ тІалъи буго Жанисеб Дагъистаналъул бакьулӀ, ралъдал гьумералдаса тІалъул борхалъи буго 1700–2200 м. Гьелъул халалъи буго 25 км, гІеблъи — 8–10 км; гІаммаб къагІидаялъ тІалъиялъул гІатІилъи буго 250 км². ТІалъиялъул рельеф буго гІодобе буссараб ритІел, гьитІинал гохІалги, балкабиги, гІиссинал кІкІалабиги ругеб. Хьундасебгун-бакъбаккул рахъалда тІалъиялъул гІорхъилъун буго ТІанусдерил бал, жибги Макьасде щвезегІан бугеб, бакъдасебгун-бакъбаккул рахъалда рахъалда — ГІакаро. Бакъбаккул рахъалдехун кколеб бакІалда тІалъиялъул гІурхъилъун буго 100–1200 м. борхалъуда бугеб ЦІолокь каньон, ГІарани хъаладухъа байбихьун Шамилил мухъалъул Гьолокь росдаде щвезегІан, 22 км халалъиги бугеб. Гьениб тІалъиялдаса чвахулеб Тобтилги Тиронлъаралъулги лъугьуна чвахубакІал (чвахиялъул борхалъи 70 ва 120 м)^[1]

Геология

Хунзахъ тІалъиялъул ракьал аслияб къагІидаялъ ккола лъикІ жо бижулеб бечедаб щелоч гъорлъ бугел мугІрузул чІегІер-ракьаллъун. РорхалъудегІан ругел чІегІер-ракьазда гъорлъ щелочалъул къадар дагьлъула ва гумусалъул къадара бахуна 7 проценталде.

Климат

Гъуниб тІалъиялде данде ккун, Хунзахъ тІалъиялда климаталъул шартІал руго кьварарал, лъагІалил гьоркьохъеб температура бащалъула 6,60. ГІазу-цІадал къадар бащщалъула 532 мм (гьебго борхалъиялда бугеб ТІасияб Гъуниб, гьоркьохъеб температура бащалъула 8,1°, гІазу-цІадал къадар — 507 мм).

Хунзахъ тІалъиялда рукІуна гІезегІан къуваталъул гьурал, цо-цо мехалда 8 балл къуваталда ругел. Хунзахъ тІалъиялда гьединаб хасаб климат букІиналъе гІиллалъун ккола тІалъи рагьараб букІин, хасго бакъбаккудаса ва бакътІерхьудаса, ва гьелдалъун щибаб рахъалдасан гІадин гьавадул массаби рачІин.^[2]

Гьидрология

ТІалъиялда ругел лъаразул чІахІияллъун рикІкІине бегьула Тобот, Хундерил лъар, Илъа-лъар; гьел киналго лъар чвахула ЦІолокье, гІизаІан кІудияб борхалъудаса. ЦІадал райда, гьел лъарал гІемерго кІодолъула.

ТІалъиялъул бакътІерхьун рахъалдаги буго дагьабго гьитІинаб лъар, жиндир чвахиялъул борхалъи 50 метраялдаси бугеб.

ТІалъиялъул гІодорегІан ккарал бакІазда, Сиухъ, Гъонохъ, Шотода ва Макьасда росабазда аскІор цере рукІана гьитІиналго хьуцІал. Гьел ахираб заманалда ракъвазарулел руго.

Шотода росдата цебе буго квералъ гьабураб хІор, жанибе биччан буго ччугІа.

Рижел

ТІалъидул рижел цІакъго бечедаб гІечІо. НекІсиял рохьал хутІун гьечІо. Хурдузул данчІвала харибакІазул, ва мугІрузул хурдул: шалфей, рехъеб, чебрец, харибакІазул ва мугІрузул лъабгІин, люцерна ва цогидалги.

ХІайванал

ХІайваназулги гІемерал тайпаби данде чІваларо. Рахьхахулезул гІемерисеб данде чІвала гІанхвара Радде (Дагъистаналъул эндемик). Цо-цо данде чІвала гІанкІал, цурдул, гІондокьал, цо-цо — бацІал.

ХІанчІазул тайпабазул ратула альпазул чІегІерхІанчІи, гІалхул маккал; данде чІвала чІоролаби, мокъокъал ва чанахъанхІанчІазул чанго тайпа.^[3]

Халкъ

Хунзахъ тІалъи ккола Дагъистаналда ругел бищун халкъ ризаб бакІазул цояблъун.^[4]

Росдал магІишат

ТІалъиялъул чІегІерракьал, гьетІи букІаниги, кьерзал гьарун ва рекьун хІалтІизарула. Аслияб къагІидаялъ гІазабула картошка, чІегІер гьоло, лъелъ во цогидалги.

Хунзахъ тІалъиялъул панорама

Галерея

Хунзахъ тІалъи борхалъудаса

МугъчІваял

^ [1] Archived 2019-10-10 at the Wayback Machine
^ "Archive copy". Архивация оригинал (2019-10-10). Щвей 2019-10-10. {{cite web}}: Invalid |url-status=хвараб (help)CS1 maint: archived copy as title (link)
^ "Archive copy". Архивация оригинал (2019-10-10). Щвей 2019-10-10. {{cite web}}: Invalid |url-status=хвараб (help)CS1 maint: archived copy as title (link)
^ "Archive copy". Архивация оригинал (2019-10-10). Щвей 2019-10-10. {{cite web}}: Invalid |url-status=хвараб (help)CS1 maint: archived copy as title (link)

[1] [1] Archived 2019-10-10 at the Wayback Machine

[2] "Archive copy". Архивация оригинал (2019-10-10). Щвей 2019-10-10. {{cite web}}: Invalid |url-status=хвараб (help)CS1 maint: archived copy as title (link)

[3] "Archive copy". Архивация оригинал (2019-10-10). Щвей 2019-10-10. {{cite web}}: Invalid |url-status=хвараб (help)CS1 maint: archived copy as title (link)

[4] "Archive copy". Архивация оригинал (2019-10-10). Щвей 2019-10-10. {{cite web}}: Invalid |url-status=хвараб (help)CS1 maint: archived copy as title (link)

[1]

[2]

[3]

[4]