Лъим

71 % ракьалъул цӀун буго лъималъ

Лъим (гьидрогеналъул оксид) — инорганикияб, токІкІараб (каркарараб), тагІамукъаб, махІ ва кьерго гьечІеб химикияб субстанция, жиб Ракьалъул гьидросфераялъул аслияб гІуцІунжоги ва киналниги чІагоялщинал организмазулги лъамалъиялъулги аслуги кколеб (билъунжо хІисабалда жиб бугеб). Лъеда гъорлъ я калориял, я органикиял регьунел субстанциял гьечІониги, гьеб чара гьечІого къваригІуна гІумруялъул лъалел киналниги формабазе.

гьелъул химиялъулаб формула буго - Н₂O.

Лъималъул молекула буго кӀиго водородалдасанги ва цо — кислородалдасанги лъугьараб жубай. Гьел атомал цоцазда рухьун руго ковалентияб бухьеналдалъун.

Стандартиял шартIазда гьеб букӀуна лъамияблъун, жиндир кьер(дагьаб къадаралда), махӀ ва тӀагӀам гӀечӀеб.

Лъималъул тӀaлъиялда речӀунеб тӀири

Агрегатиял хIалал

Лъел фазовияб диаграмма: ось Y — мерхьин (Па·10ⁿ), ось X — температура (Кельвиназда), S — къвакӀараб букӀин, L — лъамияб, V — гьава, CP — критикияб тӀанкӀ, TP — Лъималъул лъабикьараб тӀанкӀ (273.16°K, 611.73 Па).

Агрегатиял хІалазда лъим букӀуна лъабго батӀияб:

• «КъвакӀараб» — цӀер
• «Лъамияб» — лъим
• «Газалъул хасияталъулаб» — лъел хІухьел

ГӀазул хӀулабазул тайпаби.

Химиялъулал хаслъаби

• Лъим бахъизе бегьула гьал реакциябаздалъун:

${\mathsf {2H_{2}O_{2}\rightarrow 2H_{2}O+O_{2}\uparrow }}$

${\mathsf {NaHCO_{3}+CH_{3}COOH\rightarrow CH_{3}COONa+H_{2}O+CO_{2}\uparrow }}$

${\mathsf {2CH_{3}COOH+CaCO_{3}\rightarrow Ca(CH_{3}COO)_{2}+H_{2}O+CO_{2}\uparrow }}$

• Нейтрализациялъул реакциябаздалъун:

${\mathsf {H_{2}SO_{4}+2KOH\rightarrow K_{2}SO_{4}+2H_{2}O}}$

${\mathsf {HNO_{3}+NH_{4}OH\rightarrow NH_{4}NO_{3}+H_{2}O}}$

${\mathsf {2CH_{3}COOH+Ba(OH)_{2}\rightarrow Ba(CH_{3}COO)_{2}+2H_{2}O}}$

• Маххалъул оксид водородалъ рукIалиде ккезабунги:

${\mathsf {CuO+H_{2}\rightarrow Cu+H_{2}O}}$

Лъим тӀабигӀаталда

Дунялалъул океаналда жаниб уна 97,54 % ракьалда бугеб лъел, ракьуда гъоркь бугелъул (подземный) — 0,63 %, цӀорол гІусазул — 1,81 %, гӀоразул ва хӀоразул — 0,009 %, материкабазул цӀамІӀалал лъимазул — 0,007 %, атмосфераялъул — 0,001 %.

Лъамияб лъим букӀуна планетабазул спутниказул гъаталда гъоркь, цIикIкIун рес буго гьеб букIине Юпитер спутникалъул Европаялда букIине.

Гидрология

Аслияб макъала: Гидрология

Гидроло́гия — лъималъул тӀабигӀат лъазабулеб гІелму.

Лъим гьекъей ва гьелъул квен гьаби

Чиясул гӀелалдаги цӀайалдаги балагьун инсанасул чорхолъ 50 % бахъараб 75 % щвезегӀан лъим букӀуна.

ХIакъикъатал

• Гьоркьохъеб куцалда гӀадан-инсанасул ва гӀурчинлъиялъул ургьимесалда букӀуна 50% лъел.
• Ракьалъул мантиялда жаниб буго, тӀолабго дунялалъул океаналъул лъималдас 10-12 нухалъ цӀцӀикӀун лъим..
• Гьоркьохъеб гъварилъиялда, 3,6 км, Дунялалъул океаналъ жинда гъоркь бачуга 71% ракьалъул ва гьелда гъоркьобе уна 97,6% кинабниги бугеб лъималъулги.
• Ракьалда тӀад гъварилъаби ва рорхалъаби рукӀинчӀелани, лъеца Дунял бахчизе букIана 3 км биццалъи бугеб гъаталдалъун.
• Лъим ккола - тӀабигӀаталда цIакъ дагьал ругел жалаздаса. Лъамалъиялдасан цӀерлъун жиб лъугьунеб мехалъ, гьеб кӀодолъула, цӀцӀикӀкIуна (гьединабун цӀцӀикӀкIине кӀолеб цоги жо буго сурьма, висмут, галлий, германий ва цоги-цогидал жубаял).

Адабият

• Лъим // Брокгаузил ва Ефронил энциклопедияб къамус: 86 томазда (82 т. ва 4 тӀаджубаял.).
• Лосев К. С. . — Гь. 272.
• Гидробионты в самоочищении вод и биогенной миграции элементов. — М.: МАКС-Пресс. 2008. 200 с. Предисловие члена-корр. РАН В. В. Малахова. (Серия: Наука. Образование. Инновации. Выпуск 9). ISBN 978-5-317-02625-7.
• О некоторых вопросах поддержания качества воды и её самоочищения // Водные ресурсы. 2005. т. 32. № 3. С. 337—347.
• Андреев В. Г. Влияние протонного обменного взаимодействия на строение молекулы воды и прочность водородной связи. Материалы V Международной конференции «Актуальные проблемы науки в России». — Кузнецк 2008, т.3 С. 58-62.

Линкал

• Вода как химическое соединение

Макъалаби

• Водные ресурсы России и мира