Демократия

Демократия (н.-грек δημοκρατίαcode: grc is deprecated , dēmos 'халкъ' ва kratos 'нухмалъи'^[1]) — хӀукуматалъул форма, жинда жаниб халкъалъул ихтияр бугеб гьоркьор лъезе ва къабул гьаризе къанункьеялъулал хӀукмаби ("битӀараб демократия"), яги гьеб иш гьабилъе хъулухъчагӀи рищизе ("репрезентативияб демократия"). Демократиялъул бокӀонганчӀида гъорлӀ руго данделъиялъул эркенлъи, ассоциациялъул эркенлъи, милкалъул ихтиярал, диналъул ва каламалъул эркенлъи, гъорлӀлъи ва ращалъи, ватӀанчилъи, жидее нухмалъулезул разилъи, рищиялъул ихтиярал, аслу гьечӀого хӀукуматалъ гӀумрудал ихтияраздаса ва эркенлъиялдаса махӀрум гьариялдаса эркенлъи, ва гьединго дагьбутӀабазул эркенлъи.

Демократия абураб бичӀчӀел гӀезегӀан цебетӀуна заман бахъанагӀан. Гьелъул байбихьул форма букӀана битӀараб демократия. Жакъа къоялъ демократиялъул бищун гӀаммаб форма буго репрезентативияб (вакиллъулаб) демократия, гьениб халкъалъ, жидерго цӀаралдаса нухмалъи гьабизе, рищула хӀукуматалъул хъулухъчагӀи парламентияб яги президентияб демократиялда.^[2]

Теория[хисизабизе | код хисизабизе]

Цебесеб теория[хисизабизе | код хисизабизе]

Аристотелица данде лъолаан гӀемеразул хӀакимлъи (демократия/тимократия) дагьазул (олигархия/аристократия) ва цо чиясул хӀакимлъиялде (тирания яги гьанжесеб автократия/абсолютияб монархия). Гьес гьединго рикӀкӀунаан щибаб системаялъул жиде-жидер лъикӀал ва квешал вариантал ругилан (демократия абуни гьес рикӀкӀунаан тимократиялъул дегенеративияб аналоглъун).^[3]^[4]

Гьанжесеб теория[хисизабизе | код хисизабизе]

Жакъа къоялъул политикиял теористазда гьоркьоб буго демократиялул лъабго къецияб цонцепция: аггрегативияб демократия, делиберативияб демократия ва радикалияб демократия.^[5]

ХӀукуматиял демократиябазул тайпаби[хисизабизе | код хисизабизе]

Демократиялъ босул чанго батӀияб форма теориялда гӀадин практикаялдаги. Демократиялъул цо-цо вариантаз чӀезабула жиндирго ватӀанчагӀазе дагьалги лъикӀаб вакиллъи ва цӀикӀкӀараб эркенлъи, цогидазде дандеккун.^[6]^[7] Амма кинаб букӀаниги демократия гӀуцӀцӀун гьечӀони хӀукуматалъул халкъ къанункьеялъулаб процессалдаса бахъизе яги хӀакимлъиялъул кинаб букӀаниги гӀаркьелалъе хӀакимлъи бикьи жидеего данде кколедухъ хисизабизе гьукъулеб къагӀидаялда, системаялъул цо гӀаркьелалъ, жиндего цӀикӀкӀараб хӀакимлъи сверизабун, демократияб биххизабизе бегьула.^[8]^[9]^[10]

МугъчӀваял[хисизабизе | код хисизабизе]

↑ Democracy.
↑ Tangian, Andranik (2020). Analytical Theory of Democracy: History, Mathematics and Applications. Studies in Choice and Welfare. Cham, Switzerland: Springer. doi:10.1007/978-3-030-39691-6. ISBN 978-3-030-39690-9. S2CID 216190330.
↑ "Aristotle, Nicomachean Ethics, Book VIII, Chapter 10 (1160a.31-1161a.9)". Internet Classics Archive. Халагьи 21 June 2018. {{cite web}}: Check date values in: |access-date= (квеки)
↑ "Aristotle". Internet Encyclopedia of Philosophy.
↑ Springer, Simon (2011). "Public Space as Emancipation: Meditations on Anarchism, Radical Democracy, Neoliberalism and Violence". Antipode. 43 (2): 525–62. doi:10.1111/j.1467-8330.2010.00827.x.
↑ G.F. Gaus, C. Kukathas, Handbook of Political Theory, SAGE, 2004, pp. 143–45, ISBN 0-7619-6787-7, Google Books link
↑ The Judge in a Democracy, Princeton University Press, 2006, p. 26, ISBN 0-691-12017-X, Google Books link
↑ A. Barak, The Judge in a Democracy, Princeton University Press, 2006, p. 40, ISBN 0-691-12017-X, Google Books link
↑ T.R. Williamson, Problems in American Democracy, Kessinger Publishing, 2004, p. 36, ISBN 1-4191-4316-6, Google Books link
↑ U.K. Preuss, "Perspectives of Democracy and the Rule of Law." Journal of Law and Society, 18:3 (1991). pp. 353–64

Цитатинарулел хӀалтӀаби[хисизабизе | код хисизабизе]

Clarke, P.; Foweraker, J. (2001). Encyclopedia of Democratic Thought. Taylor & Francis. ISBN 0-415-19396-6.
Livy; De Sélincourt, A.; Ogilvie, R. M.; Oakley, S. P. (2002). The early history of Rome: books I-V of The history of Rome from its foundations. Penguin Classics. ISBN 0-14-044809-8.
Ober, J.; Hedrick, C.W. (1996). Dēmokratia: a conversation on democracies, ancient and modern. Princeton University Press. ISBN 978-0-691-01108-0.
Raaflaub, Kurt A.; Ober, Josiah; Wallace, Robert W (2007). Origins of Democracy in Ancient Greece. University of California Press. ISBN 978-0-520-24562-4.

РегӀелал[хисизабизе | код хисизабизе]

Демократия Философиялъул Стенфордияб энциклопедия (инг.)
Идеябазул Тарихалъул Къамус: Демократия (инг.)
Index 2008.pdf The Economist Intelligence Unit's index of democracy Халип:Dead link
Alexis de of data sources on political regimes on Our World in Data, by Max Roser.
"Democracy", BBC Radio 4 discussion on the origins of Democracy (In Our Time, 18 October 2001)
Democracy Countries 2022 interactive map of countries at World Population Review

[Oxford-1] Democracy.

[Tangian2020Book-2] Tangian, Andranik (2020). Analytical Theory of Democracy: History, Mathematics and Applications. Studies in Choice and Welfare. Cham, Switzerland: Springer. doi:10.1007/978-3-030-39691-6. ISBN 978-3-030-39690-9. S2CID 216190330.

[3] "Aristotle, Nicomachean Ethics, Book VIII, Chapter 10 (1160a.31-1161a.9)". Internet Classics Archive. Халагьи 21 June 2018. {{cite web}}: Check date values in: |access-date= (квеки)

[4] "Aristotle". Internet Encyclopedia of Philosophy.

[5] Springer, Simon (2011). "Public Space as Emancipation: Meditations on Anarchism, Radical Democracy, Neoliberalism and Violence". Antipode. 43 (2): 525–62. doi:10.1111/j.1467-8330.2010.00827.x.

[6] G.F. Gaus, C. Kukathas, Handbook of Political Theory, SAGE, 2004, pp. 143–45, ISBN 0-7619-6787-7, Google Books link

[7] The Judge in a Democracy, Princeton University Press, 2006, p. 26, ISBN 0-691-12017-X, Google Books link

[8] A. Barak, The Judge in a Democracy, Princeton University Press, 2006, p. 40, ISBN 0-691-12017-X, Google Books link

[9] T.R. Williamson, Problems in American Democracy, Kessinger Publishing, 2004, p. 36, ISBN 1-4191-4316-6, Google Books link

[10] U.K. Preuss, "Perspectives of Democracy and the Rule of Law." Journal of Law and Society, 18:3 (1991). pp. 353–64

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]