Астрономия
Астраномия (н.-грек ἄστρον — «цӏва» + н.-грек νόμος — «закон») — зобалазул объектазул ва гьезул системаязул хьвадиялъул, гIуцIиялъул ва хиса-басиялъул хIакъалъулъ бицунеб гIелму, тIубараб (кинабго) дунялалде щвезегIан. Масъала, астрономиялъ лъазарула Бакъ, Бакъулаб системаялъул планетаби ва гьезул спутникал, астероидал, "рачIхалатал цIваби" (каметаби), рортулел цIваби - метеорал, цIваби ва гьезул системаби, цIвабзазда гьоркьоб бугеб хIур ва газ, туманностал, галактикаби ва гьезул группаби (скопления), нейтроназул цIваби, "чIегIерал картIал" (гIурус мацIалда - чёрные дыры) ва гь.ц.
РагIи лъугьин
[хисизабизе | код хисизабизе]ГIурус мацIалъул астрономия абураб рагIи лъугьун буго грек мацIалъул кIиго рагIудасан: αστρον (астрон) - "цIва" ва νομοσ (номос) - "закон", ва гьеб буссинабизе бегьула "цIвабзазул законазул гIелму" абураб магIнаялда. ГIараб мацIалда гьелде абула علم الفلك - гIилмул-фалак, ай "зобалазул (законазул) гIелму".
Астрономиялъул гIуцIи
[хисизабизе | код хисизабизе]Астрономия бикьула чанго цоцада хурхараб бутIаялде. Гьезда гьоркьоса аслиял бутIабилъун ккола:
- Астрометрия; гьеб бикьула 3 бутIаялде:
- фундаменталияб астрометрия
- радиоастрономия
- сферическая астрономия;
- Теоретикияб астрономия;
- Зобалазул механика.
Гьеб лъабабго бутIаялде абула классикияб астрономияйилан.
Гьел гурелги, цогиял бутIаби ккола хадусел:
а) практикияб (халгьабиялъул) астрофизика
б) теоретикияб астрофизика;
- ЦIвабзазул астрономия;
- Космогония ккола зобалазул объектал лъугьиналъул ва гьел заманалдасан хисиялъул хIакъалъулъ гIелмо;
- Космология - дунялалъул (гIурус: Вселенная) гIуцIиялъул ва хиса-басиялъул хIакъалъулъ гIелмо.
Астрономиялъул халгьабиялъул алатал
[хисизабизе | код хисизабизе]- Астрометрия:
- Созвездияби (чанго цIваялдасан гIуцIарал фигураби)
- Зодил сфера
- Зодил координатазул системаби
- Заман;
- Зобалазул механика;
- Астрофизика:
- цIвабзазул эволюция
- нейтроназул цIваби ва "чIегIерал картIал";
- Галактикаби:
- нилъер Галактика (гIурус: Млечный Путь)
- галактикабазул гIуцIи
- галактикабазул эволюция;
- Космология:
- гIурус: красное смещение
- гIурус: реликтовое излучение
- КIудияб кьвагьиялъул (гIурус: Большой взрыв) теория
- БецIаб (бахчараб) вещество
- БецIаб энергия;
- Астрономиялъул тарих;
- Астрономал;
- Астрономиял инструментал (алатал);
- Обсерваторияби;
- Планетология (планетабазул гIелму);
- Космосалде роржин ва космонавтика.
Линкал
[хисизабизе | код хисизабизе]- Советский энциклопедический словарь, изд. 2-е. М.: Советская энциклопедия, 1982.