ГӀараб хъвай-хъвагӀи гьумералъул иццухъ ралагьизе

{{Infobox writing system
| name        = ГӀараб хъвай-хъвагӀи
| type        = [[Абджад]]
| typedesc    = ([[абугида]] яги [[унгояб алифба]] цо-цо адаптациязда)
| languages   = Ралагье гъоркьегӀан
| time        = 400 соналдаса нахъе
| fam1        = [[Египтиял гьиероглифал]]
| fam2        = [[Финикияб алифба|Финикияб]]
| fam3        = [[Арамаяб алифба|Арамаяб]]
| fam4        = [[Набатеяб алифба|Набатеяб]]
| children    = [[N'Ko хъвай-хъвагӀи|N'Ko алифба]] ва [[Гьанифи Рогьинджа хъвай-хъвагӀи|Гьанифи хъвай-хвагӀи]]
| unicode     = {{ublist |class=nowrap |[https://www.unicode.org/charts/PDF/U0600.pdf U+0600–U+06FF] {{smaller|Arabic}} |[https://www.unicode.org/charts/PDF/U0750.pdf U+0750–U+077F] {{smaller|Arabic Supplement}} |[https://www.unicode.org/charts/PDF/U08A0.pdf U+08A0–U+08FF] {{smaller| Arabic Extended-A}} |[https://www.unicode.org/charts/PDF/U0870.pdf U+0870–U+089F] {{smaller| Arabic Extended-B}} |[https://www.unicode.org/charts/PDF/UFB50.pdf U+FB50–U+FDFF] {{smaller|Arabic Pres. Forms-A}} |[https://www.unicode.org/charts/PDF/UFE70.pdf U+FE70–U+FEFF] {{smaller|Arabic Pres. Forms-B}} |[https://www.unicode.org/charts/PDF/U1EE00.pdf U+1EE00–U+1EEFF] {{smaller|Arabic Mathematical...}} |[https://www.unicode.org/charts/PDF/U1EC70.pdf U+1EC70–U+1ECBF] {{smaller|Indic Siyaq Numbers}} 
|[https://www.unicode.org/charts/PDF/U1ED00.pdf U+1ED00–U+1ED4F] {{smaller|Ottoman Siyaq Numbers}}
|[https://www.unicode.org/charts/PDF/U10E60.pdf U+10E60–U+10E7F] {{smaller|Rumi Numeral Symbols}}}}
| iso15924    = Arab
| sample      = Arabic-script.png
| imagesize   = 300px
}}

'''ГӀараб хъвай-хъвагӀи''' ккола [[ГӀараб мацӀ|гӀараб]] ва [[Азия|Азиялъулги]] [[Африка|Африкаялъулги]] [[Парс мацӀ|парс]], [[Уйгъур мацӀ|уйгъур]], [[Курд мацӀ|курд]], [[Панджаби мацӀ|панджаби]], [[Синдгьи мацӀ|синдгьи]], [[Балохи мацӀ|балохи]], [[Пашто мацӀ|пашто]], [[Лур мацӀ|лур]], [[Урду мацӀ|урду]], [[Кашмири мацӀ|кашмири]], [[Рохинжа мацӀ|рохинжа]], [[Сумали мацӀ|сумали]] ва [[Мандинка мацӀ|мандинка]] ва цогидалги гӀадал мацӀал хъваялъе хӀалтӀизабулеб [[хъвай-хъвагӀиялъул система]].<ref>Mahinnaz Mirdehghan. 2010. Persian, Urdu, and Pashto: A comparative orthographic analysis. ''Writing Systems Research'' Vol. 2, No. 1, 9–23.</ref> XV гӀасруялдаса 1928 соналде щвезегӀан гӀараб хъвай-хъвагӀи хӀалтӀизабулаан авар мацӀалъеги (гӀажам). XVӀ гӀасруялде щвезегӀан, гӀараб хъвай-хъвагӀи хӀалтӀизабулаан испан мацӀалда цо-цо текстал хъвазеги. 1928 соналъ реформа гьабизегӀан, гӀараб хъвай-хъвагӀи букӀана [[Турк мацӀ|турк мацӀалъеги]] хӀалтӀизабулеб.<ref>{{cite web|url=http://www.bne.es/es/Micrositios/Exposiciones/MemoriaMoriscos/Obras/|title=Exposición Virtual. Biblioteca Nacional de España|publisher=Bne.es|date=|accessdate=2012-04-06|archive-url=https://web.archive.org/web/20120218074945/http://www.bne.es/es/Micrositios/Exposiciones/MemoriaMoriscos/Obras/|archive-date=2012-02-18|url-status=dead}}</ref> 

ГӀараб хъвай-хъвагӀи буго жиб хӀалтӀизабулел пачалихъазул гӀемерлъиялъул рахъалъ кӀиабилеб [[Хъвай-хъвагӀиялъул системабазул сияхӀ|бищун хӀалтӀизабулеб хъвай-хъвагӀиялъул система]] ва лъабабилеб жиб хӀалтӀизабулел гӀадамазул къадаралъул рахъалъ, [[Латин хъвай-хъвагӀи|латин]] ва син хъвай-хъвагӀабазда хадуб.<ref>{{cite web|url=http://www.britannica.com/EBchecked/topic/31666/Arabic-alphabet|title=Arabic Alphabet|accessdate=2015-05-16|publisher=Encyclopædia Britannica online|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150426185709/http://www.britannica.com/EBchecked/topic/31666/Arabic-alphabet|archivedate=26 April 2015|url-status=live}}</ref>

ГӀараб хъвай-хъвагӀи гьабула кваранидаса квегӀиде курсив стилалда, жинда жаниб хӀарпал гьезул рагӀиялда жаниб букӀунеб бакӀалде, цебе-хадур ругеб цогидал хӀарпазде балагьун ункъго батӀияб къагӀидаялда хъвалеб. ХӀарпазул кьучӀаб форма хисуларо. ГӀемерисеб, хӀарпаз рихьизарула яги гӀицӀго рагьукъал, яги рагьукъалги цо чанго рагьарабги гьаркьал, гьедилда рекъон гӀараб хъвай-хъвагӀи ккола яги абжадлъун, мисалалъе, [[ГӀараб алипба|гӀараб алипба]], яги хӀакъаб алипбалъун, мисалалъе, [[ЦIияб гIажам ضێياب عاجام|цӀияб авар гӀажам]]. Гьеб гуребги, гӀараб хъвай-хъвагӀиялда гьечӀо бетӀерал хӀарпалги.<ref>{{Cite book|last=Ahmad, Syed Barakat.|url=http://worldcat.org/oclc/1124340016|title=Introduction to Qur'anic script|date=11 January 2013|isbn=978-1-136-11138-9|oclc=1124340016}}</ref>

Байбихьуда, гӀараб хъвай-хъвагӀи тӀоцебесеб иргаялда жаниб хӀалтӀизабулеб букӀана хирияб [[Къуръан|Къуръаналъул]] текстал хъвазе. [[Ислам]] тӀибитӀигун, гьеб байбихьана хӀалтӀизабизе аслияб алипбалъун цогидал мацӀазе тӀаде цӀиял ишарабиги журан. Цо-цо версиял, мисалалъе [[Курд алипба#Сорани алипба|курд]], [[Уйгъур гӀараб алипба|уйгъур]] ва басрияб [[Арабица|боснияб]] рукӀана [[Абугида|абугидаллъун]] яги хӀакъал [[Алипба|алипбаяллъун]]. Гьеб ккола гьединго гӀараб каллиграфиялъул балъалъул аслулъунги.

== ГӀараб хъвай-хъвагӀи хӀалтӀизабулел мацӀал ==
ГӀараб хъвай-хъвагӀи дандеккезабун буго [[ГӀараб мацӀ|гӀараб мацӀалъе]] гуребги, цогидал батӀи-батӀиял мацӀазеги, гьенирго гъорлъе рачӀуна жал самиял мацӀаллъун кколарел [[Парс мацӀ|парс]], [[Малай мацӀ|малай]] ва [[Урду мацӀ|урду]] мацӀал. Гьединал дандеккезарияз гъорлъе рачине бегьула хисизарулал яги цӀиял хӀарпал, жидеца гӀараб фонологиялда гьечӀел гьаркьал рихьизарулел. Мисалалъе, гӀараб мацӀалда гьечӀо гьаркьикъаб билабиалияб плозив ({{IPA|[p]}} гьаракь), гьединлъидал гӀемерисел мацӀазда гьеб {{IPA|[p]}} гьаракь бихьизабизе хӀалтӀизабула хасаб хӀарп, батӀи-батӀиял мацӀазда гьелъие хӀалтӀизабун букӀине бегьулаб батӀи-батӀиял хӀарпалги. Гьел модификациял рикьула кӀиго тӀелалде: тӀоцебеселде гъорлъе рачӀуна гьинд, тюрк ва парс мацӀал, жидее парс модификациял хӀалтӀизабулел, кӀиабилеб тӀелалде гъорлъе уна Гьиндонезиялъул мацӀал, жидер тенденция джави мацӀалде релълъенлъизе бугел.

Боснияб, курд, кашмираб ва уйгхур хъвай-хъвагӀабазда рагьарал хӀарпал хъвачӀого бегьуларо. Гьединаб къагӀидаялда, гӀараб хъвай-хъвагӀи хӀалтӀизабун букӀине бегьула абжадалдаги, гьединго абугидаялдаги.

[[File:Wikipedia in Arabic script languages in KACST Office.svg|600px|thumb|center|ГӀараб хатӀалда хъвараб щуго мацӀалъул Википедия.]]

=== ХатӀазул системаби ===

{| class="wikitable sortable"
|-
! ХатӀ яги къагӀида
! style="font-size:90%;" | Алипба(ял) 
! style="font-size:90%;" | МацӀ(ал) 
! Регион
! Лъугьана
! style="width:50em;" | Тапсир
|-
| [[Насх (хатӀ)|Насх]]
| [[ГӀараб алипба|ГӀараб]]<br> & цогидал
| [[ГӀараб мацӀ|ГӀараб]]<br> & цогидал
| ГӀараб хъвай-хъвагӀи хӀалтӀизабулеб щибаб регионалда
|
| style="font-size:90%;" |Цо-цо мехалъ рикӀкӀуна цӀакъ [[Насх (хатӀ)|хассаб каллиграфияб стиллъун]], амма гьединго хӀалтӀизабула куфияб яги настагӀликълъун кколареб щибаб хатӀ бихьизабизе.
|-
| [[НастагӀликъ]]
| [[Парс алипба|Парс]],
[[Урду алипба|урду]]<br> & цогидал
| [[Парс мацӀ|Парс]],
[[Урду мацӀ|урду]]<br> & цогидал
| Жанубияб ва БакътӀерхьул Азия
| ТӀаликъ
| style="font-size:85%;" |ХӀалтӀизабула урдуялда щибаб тексталъе, къанагӀат гурони хӀалтӀизабуларо парс мацӀалъе. 
|-
| [[ТӀаликъ]]
| [[Парс алипба|Парс]]
| [[Парс мацӀ|Парс]]
|
|
| НастагӀликъ жиндаса лъугьараб хатӀ
|- 
| [[Куфи (хатӀ)|Куфи]]
| [[ГӀараб алипба|ГӀараб]]
| [[ГӀараб мацӀ|ГӀараб]]
| ГӀагараб Машрикъ ва Шималияб Африка
|
| style="font-size:90%;" |
|- 
| [[Расм (хатӀ)|Расм]]
| КъанагӀатго [[ГӀараб алипба|гӀарабалда]]
| [[ГӀараб мацӀ|ГӀараб]]
| style="white-space:nowrap;" | Аслияб къагӀидаялъ тарихияб
|
| style="font-size:90%;" | ХӀалтӀизабизе тола киналниги хӀаракаби (игӀжам).
|-
|}

== Балагье гьединго ==

* [[ГӀараб алипбаялъул тарих]]
* [[ГӀараб (Юникодалъул блок)]]
* [[ГӀарабалъул транслитерация]]

== ХӀужжаби ==
{{ХӀужжаби}}

==КъватӀисел регӀелал==
{{Commons category-inline}}
* [http://www.unicode.org/charts/collation/ Unicode collation charts]—including Arabic letters, sorted by shape
* [http://edition.cnn.com/2010/LIVING/09/06/arabic.difficulty.learning/ Why the right side of your brain doesn't like Arabic] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20201003024305/http://edition.cnn.com/2010/LIVING/09/06/arabic.difficulty.learning/ |date=2020-10-03 }}
* [http://software.sil.org/arabicfonts/ Arabic fonts by SIL's Non-Roman Script Initiative]
* [https://hal.archives-ouvertes.fr/hal-02113751 '' Alexis Neme and Sébastien Paumier (2019), Restoring Arabic vowels through omission-tolerant dictionary lookup, Lang Resources & Evaluation, Vol 53, 1–65 pages'']


[[Категория:ГӀараб хъвай-хъвагӀи| ]]
[[Категория:ГӀараб орфография]]
[[Категория:Кваранидаса квегӀиде хъвалел системаби]]
[[Категория:ГӀараб мацӀ]]