СагӀудиязул ГӀарабия гьумералъул иццухъ ралагьизе

{{Пачалихъ
 |Статус                  = <!-- только для непризнанных государств или автономных территорий-->
 |МагӀарул мацӀалъ цӀар   = СагIудиязул ГIарабиязул Къираллъи
 |Эбелаб мацӀалъ цӀар     = <span style="line-height:1.33em;"><big> المملكة العربية السعودية </big><br /> аль-Мамлакатул-ГIарабиййати-с-СугIудиййати </span>
 |Родительный падеж       = СагІудиязул ГІарабиялъул
 |Герб                    = Emblem of Saudi Arabia.svg
 |Байрахъ                 = Flag of Saudi Arabia.svg
 |ШигӀар                  = [[Шагьадат|Ла илагьа илла Ллагь,<br />МухIаммадун расулу Ллагь]]
 |Гимналда цӀар           = ЧIахъаги Къирал!!
 |Аудио                   = 
 |ХӀукмуялъул низам       = 
 |Пачалихъалъулаб дин     = [[Ислам]]
  |lat_dir =N |lat_deg =24 |lat_min =32 |lat_sec = 0
  |lon_dir =E |lon_deg =44 |lon_min =39 |lon_sec = 0
  |region                 = SA
  |CoordScale             = 10000000
 |Картаялда               = Saudi Arabia (orthographic projection).svg
 |МацӀ                    = [[гІараб мацІ|гІараб]]
 |КьучӀ лъуна             = 23 сентябр 1932 с.
 |Истикълал щвараб къо-моцӀ= 
 |БатӀа тӀуна             = 
 |Тахшагьар               = [[Ар-Рияд]]
 |ЧӀахӀиял шагьарал       = Ар-Рияд, [[Жидда]], [[Макка]], [[Мадина]]
 |БутӀрузул хъулухъал     = [[СагІудиялъул ханзабазул сияхІ|Хан]]
 |БутӀрул                 = [[Салман ибн ГIабдул ГIазиз Аль СагIуд|Салман ибн ГIабдул ГIазиз]]
 |Ракьалъул рахъалъ тартиб= 12
 |Ракь                    = 2 149 000
 |Лъел бутӀа              = -
 |Этнохороним             = 
  |Халкъалъул къадаралъул рахъалъ тартиб   = 46
  |Халкъалъул къадар      = {{ц1ик1к1ен}}26 939 583<ref>{{cite web|url=http://www.census.gov/population/international/data/countryrank/rank.php|title=Country Rank. Countries and Areas Ranked by Population: 2013|author=Census.gov|date=2013|publisher=U.S. Department of Commerce|accessdate=2013-05-09|archiveurl=https://web.archive.org/web/20130505020651/http://www.census.gov/population/international/data/countryrank/rank.php|archivedate=2013-05-05|url-status=хвараб}}</ref><ref>{{Cite web |title=Справочник ЦРУ по странам мира (2012) |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/sa.html |access-date=2014-01-30 |archive-date=2020-12-29 |archive-url=https://web.archive.org/web/20201229213833/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/sa.html |url-status=хвараб }}</ref><ref>В том числе около 5,6 млн. иностранных рабочих.</ref></span>
  |Къимат кьураб сон      = 2013
  |Халкъалъул хъвай-хъвагӀаялда рекъон халкъалъул къадар  = 
  |Халкъалъул хъвай-хъвагӀай гьабураб сон     = 
  |Халкъалъул гъунки      = 12
  |Халкъалъул гъункиялъул рахъалъ тартиб  = 
 |ВЖП (БСП)               = 691,5 млрд<ref name="CIA">{{Cite web |title=Справочник ЦРУ по странам мира (2012) |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2001rank.html |access-date=2014-01-30 |archive-date=2011-06-04 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110604195034/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2001rank.html |url-status=хвараб }}</ref>
 |ВЖП (БСП) рикӀкӀараб сон = 2011
 |ВЖП (БСП) ялъул рахъалъ тартиб     = 24
 |Халкъалъул цо чиясе ВЖП (БСП) = 24 200<ref name="CIA"/>
 |ИПГӀИ                   = {{ц1ик1к1ен}} 0,782<ref name="HDI">{{cite web|url=http://hdr.undp.org/en/media/HDR_2013_EN_complete.pdf|lang=en|title=Human Development Report 2013|year=2013|publisher=United Nations Development Programme|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140209185145/http://hdr.undp.org/en/media/HDR_2013_EN_complete.pdf|archivedate=2014-02-09|access-date=2014-01-30|url-status=хвараб}}</ref>
 |ИПГӀИ рикӀкӀараб сон    = 2013
 |ИПГӀИялъул рахъалъ тартиб  = 57
 |ИПГӀИялъул уровен       = <span style="color:#090;">борхатаб</span>
 |Авиакомпания            = 
 |ГӀарац                  = [[СагIудиязул риал]] [[﷼]] 
 |Домен/Доменал           = [[.sa]], [[السعودية.]]
 |Телефоналъул код        = 966
 |СагӀтил рачел           = +3
 |ХIужаби                 = <references/>
}}

'''СагIудиязул ГIарабия''' яги '''СагIудиязул ГIарабазул Къираллъи''' (гIараб мацIалда:''المملكة العربية السعودية''; ''al-Mamlakah al-ʻArabīyah as-Saʻūdīyah''), ккола [[гІарабистан|гIарабазул бащдабчIинкIиллъиялда]] бугеб пачалихъ. СагIудиялъул гIорхъода руго, [[Кувайт]], [[ГІарабазул Цолъарал Имаратал|Имаратал]], [[Урдун]], [[ГIиракъ]], [[КъатIар]] ва [[Йаман]] хIукуматал<ref name="БСЭ">[http://bse.sci-lib.com/article099900.html [[БСЭ]] — Саудовская Аравия]</ref><ref name="Factbook">{{Cite web |title=CIA — The World Factbook |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/sa.html |access-date=2014-01-30 |archive-date=2020-12-29 |archive-url=https://web.archive.org/web/20201229213833/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/sa.html |url-status=хвараб }}</ref>. Гьединго СагІудиялъул ракьал чурула [[ГІарабазул ралъдал квачІ]]алъ хьундабгун-бакъбаккудасан ва [[БагІараб ралъад|БагІараб ралъдаца]] — бакътІерхьудасан. Жакъа къоялда жаниб, СагIудиялъул гIадамазул къадар бахуна 27,136,977 миллион чиясде. [[ислам|Бусурбабазул]] къадар бахуна 99,9 % ялде.
<br />СагIудиялъул тахшагьар - [[Ар-Рияд]] буго.

СагIудиязул ГIарабиялде гьединго абула «КІиябго хІарамалъул ракь» - абун, гьениб [[Макка]]гун [[Мадина]] букІиналъ. Гьеб пачалихъалъул къокъаб цІар [[гІараб мацІ]]алда — ''ас-СагІудия'' ({{lang-ar|السعودية}}) - абун буго. 

ЦІакъ цІикІкІараб [[Нарт|нартил]] нахърателалгун СагIудиязул ГIарабия ккола — [[ОПЕК|Нарт къватІибе кьолел пачалихъазул гІуцІиялъул]] аслияб пачалихълъун. 2009 соналъ гьелъ кІиабилеб бакІ ккун букІана ([[Россия]]лдаса хадуб) нарт бахъиялъе ва гьеб къватІибе кьеялъе<ref>{{Cite web |title=CIA — The World Factbook<!-- Заголовок добавлен ботом --> |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2173rank.html |access-date=2016-02-12 |archive-date=2012-05-12 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120512233445/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2173rank.html |url-status=хвараб }}</ref>. СагІудиязул къватІибехун бугеб бича-хисиялдаса 95 % ккола нарт къватІибе кьеялъ ва гьебги ккола пачалихъалъул хайиралъул 75 %.

== Тарих ==
[[Файл:Карта КСА.jpg|мини|298px|СагIудиязул ГIарабия]]
{{main|СагIудиязул ГIарабиялъул тарих}}

=== Цебесеб тарих ===
Гьанжесеб СагIудиязул ГIарабиялъул ракь ккола — [[гІарабал|гІарабазул]] къабилабазул тарихияб ватІанлъун, байбихьуда хьундабгун-бакъбаккуда жодоца гІумру гьабулел рукІарал, ва н.р. цебе II азарсоналъ жодоца [[ГІарабистан]]алъуд киналниги ракьазда кверщел гьабурал. 

Нилъер рикІкІеналда цебе I азарсоналдсан байбихьун [[ГІарабистан|бащдабчІинкІиллъиялда]] къиблаяб рахъалда рукІана [[МагІиналъул къираллъи|МагІиналъул]] ва [[Сабаалъул къираллъи|Сабаалъул]] къираллъиял, ва гьезул нухда ругел бича-хисиялъул бакьулъбакӏазул хІисабалда лъугьана некІсиял [[ХІижаз]]алъул шагьарал — [[Макка]] ва [[Мадина]]. 

[[VII гІасру]]ялъул байбихьуда [[Макка]]ялда [[МухІаммад]] аварагас {{сав}} байбихьана [[ислам]]алде гІадамал ахІизе. 622 соналъ гьес {{сав}} гьижра гьабуна Ясрибалде (Мадинаялде), хадубккун къуватаб ва цебе тІураб исламияб пачалихълъун жиб лъугьараб. 632 - 661 соназде щвезегІан Мадина букІана [[Исламияб хилапат|Исламияб хилапаталъул]] тахшагьарлъун ва халипазул чІейбугеб бакІлъун.

=== Ислам тІобитІи ===
[[МухІаммад]] аварагас {{сав}} Ясрибалде гьижра гьабуралдаса хадуб, 622 соналъ [[МухІаммад]] аварагасул {{сав}} бетІерлъиялда гъоркь бусурбабаздаги ва гьенир рукІарал бакІалъул гІарабазул тухумаздаги ва жугьутІаздаги гьоркьоб къотІи-къай хъван букІана. 

632 соналъ Мадина тахшагьарлъунги ккун гІуцІана [[Исламияб хилапат]], ва гьелъ жаниб бачун букІана кинабниги [[ГІарабистан|гІарабазул бащдабчІинкІиллъи]]. КІиабилев халипа [[ГІумар ибнул-ХатІтІаб|ГІумар ибнул-ХатІтІабил]] заманалде (634), киналниги жугьутІал къватІире ккезарун рукІана ХІижазалдаса.

Рагъазул хІасилалда, IX гІасруялде щвелалде исламияб хилапаталъ жанибе бачун букІана ГІагараб Машрикъалъул, Ираналъул, Гьоркьохъеб Азиялъул, Гъоркьасеб Кавказалъул, Хьундасеб Априкъаялъул ва гьединго Къиблаяб Европаялъул ракьал.


=== ГІарабистан Гьоркьохъел гІасрабазда ===
[[XVI гІасру]]ялда турказ байбихьана ГІарабистаналда кверщел гьабизе. 1574 соналде [[ГІусманиязул пачалихъ|ГІусманиязул пачалихъалъ]] султІан [[Салим II]] бетІерлъиялда гъоркь тІубанго бахъана [[ГІарабистан]]. СултІан [[МахІмуд I]]-сул (1730—1754) сиясияб загІиплъиялдасан мукагІатлъиги босун, гІарабаз байбихьана тІоцересел галаби гьаризе жалго жододаго чІараб пачалихъияб низам гІуцІиялъе. Гьеб заманаялда бищун къадру бугел хъизамаллъун ХІижазалда рукІана СагІудиял ва Рашидиял.

=== ТІоцебесеб СагІудиязул пачалихъ ===
СагІудиязул пачалихъ баккана 1744 соналъ [[ГІарабистан]]алъул бакьулъаб икълималда. [[Ад-ДиргІийя]] шагьаралъул хІаким [[МухІаммад ибн СагІуд]] ва исламияв гІалимчи [[МухІаммад ибн ГІабдул Вагьгьаб]] цолъана кутакаб ва гъункараб пачалихъ гІуцІиялъул мурадалда. Гьеб, [[XVIII гІасру]]ялъ цолъараб гІуцІиялъ авал лъуна дакъа къо щвезегІанги хІукмуялда ругел СагІудиязул тухумалъе. Цо дагьабго заманаялдасан гІолохъанаб пачалихъалде хІал гьабизе лъугьана [[ГІусманиязул пачалихъ|ГІусманиязул пачалихъалъ]], жодорго къиблаяб рахъалда бугеб гІорхъода гьел къуватлъизе бокьичІого ва гьез Маккагун Мадина бахъиялда ццимги бахъун. 1817 соналъ гІусманиязул султІанас ГІарабистаналде [[МухІаммад ГІали Паша]]л бетІерлъиялда гъоркь аскар битІула, ва гьез щущухъ биххизабула Имам ГІабдуллагьил аскар. Гьединаб куцалда, ТІоцебесеб СагІудиязул пачалихъ хутІана 73 соналъ.

=== КІиабилеб СагІудиязул пачалихъ ===
Гьанже гІун бачІунеб букІараб гІарабазул пачалихъ турказ щущахъ биххизабиялде балагьичІого, 7 сонидасан (1824 соналъ) [[Ар-Рияд]]алда тахшагьаргун гІуцІула КІиабилеб СагІудиязул пачалихъ. Гьеб пачалихъ хутІана 67 соналъ ва щущахъ биххизабула СагІудиязул церегосел тушбаби — Рашидиязул тухумалъ. СагІудилазул хъизан лъутизе ккун лъутула гьеб мехалъ [[Кувейт]]алде.

=== Лъабабилеб СагІудиязул пачалихъ ===
[[Файл:Ibn Saud 1945.jpg|thumb|left|СагІудиязул ГІарабиялъул тІоцевесев къирал [[ГІабдул ГІазиз ибн СагІуд]]]]
1902 соналъ 22 сон барав СагІудиязул хъизаналдаса [[ГІабдул ГІазиз ибн СагІуд|ГІабдул ГІазизица]] ккола [[Ар-Рияд]], ва Рашидиязул тухумалдаса гьелъул вукІарав амирги чІвала. 1904 соналъ Рашиди тухумалъулаз ГІусманиязул пачалихъалдаса кумек тІалаб гьабула. Гьез жаваб гьабун жодорго аскар гьенибе битІула, амма гьаб нухалъ къун нахъе ине ккола. 1912 соналъ ГІабдулгІазизица тІубанго [[Нажд]] икълим кверде босула. 1920 соналъ, ингилисазул кумекалдалъун, ГІабдулгІазизица тІубанго Рашидиязул тухум лъугІизабула. 1925 соналъ Макка кверде босула. 1926 соналъул 10 январалъ ГІабдулгІазиз ибну СагІуд [[ХІижаз]]алъул ханлъун лъазавула. 1927 соналъ [[КIудабиритIания|КІудабиритІаниялъ]] СагІудиязул ханлъи жибго жиндаго чІараблъун рикІкІуна. Цо чанго сонидасан ГІабдулгІазизица ГІарабистаналъул хутІарал ракьалги кверде росула. 1932 соналъул 23 сентабиралъ Нажд ва ХІижаз [[СагІудиязул ГІарабиялъул Цолъи|цогьаруна]], СагІудиязул ГІарабия абураб цо пачалихъалда жанир. Живго ГІабдулгІазизги лъугьана СагІудиязул ГІарабиялъул ханлъун.

1938 соналъул марталда СагІудиязул ГІарабиялда ратана нарт бахъизе бегьулел бакІал. [[КІиабилеб дунялалъул рагъ]] байбихьи сабаблъун нарт бахъи байбихьичІо гІицІго 1946 соналъ гурого. Нарт лъугьана пачалихъ цебетІеялъе сабалъун.

[[ГІабдулгІазиз ибну СагІуд|ГІабдулгІазизида]] хадув къираллъун вачІана гьесул вас [[СагІуд ибн ГІабдул ГІазиз Ал СагІуд|СагІуд]]. Гьес ургъичІого бачунеб букІараб жанисеб сиясаталъ, пачалихъалда инкъилаб ккеялде бачана, СагІуд лъутана [[Европа]]ялде, хІукму бачІана гьесул вац [[Пайсал ибну ГІабдулгІазиз СагІуди|Пайсалихъе]]. Пайсалицин абуни гІемераб хІалтІи гьабуна пачалихъ цебетІеялъе. 1973 соналъ, Пайсалица Байтул Макъдис бусурбабазухъе буссинабизегІан, сагІудиялъул нарт къватІибехун биччаларин абун гьев чІедал, бакътӏерхьул пачалихъаз гьев чІвазе тІамана гьесул вацасул вас. Ва гьесдаса хадув хІукмуялде вачІана гьесул вац [[Халид ибн ГІабдул ГІазиз Ал СагІуд|Халид]]. Гьесдаги хадув [[Пагьд ибну ГІабдулгІазиз СагІуд|Пагьд]], 2005 соналъ — [[ГІабдуллагь ибн ГІабдул ГІазиз Ал СагІуд|ГІабдуллагь]], ва 2015 соналъ — [[Салман ибн ГІабдул ГІазиз Ал СагІуд|Салман]].

=== 2011—2013 соназда багъа-бачариял ===
{{main|СагІудиязул ГІарабиялда багъа-бачариял (2011)}}
2011 соналъул 10 марталъ [[Ал-КъатІип]] шагьарлда полициялъулаз ярагъ хІалтІизабуна, хІукуматалда данде рахъин сабалъун жанир тІамурал шигІиял къватІире риччаян дандечӏеял гьарурал шигІиязда данде ва гьелъул хІасилалда лъабго шигІияв чІвана.

2011 соналъул марталъул авалалдасан байбибхьун СагІудиязул ГІарабиялда Жанисел ишазул министерлъиялъ митингал гьукъун руго. Гьеб мехалъ полициялъе хІукъукъал щвана бокьараб куцалда митингалде рахъаразда дандечІей гьабизе<ref>[http://www.vesti.ru/doc.html?id=435367&cid=9 Вести. Ru: В Саудовской Аравии полиция разогнала митингующих<!-- Заголовок добавлен ботом -->]</ref>.

2011 соналъул 4 октябралъ багъа-бачари лъугьана Бакъбаккул икълималда, аслияб куцалда шигІияз жаниб гІумру гьабулеб бугеб. СагІудиялъул тІадчагІаз рикІкІунеб буго, гьеб хІалуцин къватІисанхун, хасго Ираналдасан бачІине бугоян<ref>{{Cite web |title=NEWSru.co.il :: Саудовская Аравия обвинила Иран в провоцировании беспорядков в королевстве<!-- Заголовок добавлен ботом --> |url=http://newsru.co.il/arch/mideast/04oct2011/saudi8014.html |access-date=2016-02-12 |archive-date=2016-03-04 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160304204948/http://newsru.co.il/arch/mideast/04oct2011/saudi8014.html |url-status=dead }}</ref>.


== Пачалихъияб гІуцІи ==
[[Файл:Salman bin Abdull aziz December 9, 2013.jpg|thumb|Хан [[Салман ибн ГІабдул ГІазиз Ал СагІуд|Салман]]]]
{{main|СагІудиязул ГІарабиялъул хІукмуялъул аслияб низам}}
СагІудиязул ГІарабиялъул пачалихъияб гІуцІи чІезабула Ханлъиялъул Аслияб къануналъ, [[СагІудиязул ГІарабиялъул хІукмуялъул аслияб низам]] абун жинда цІар бугеб, ва жибги къабул гьабураб 1992 соналда. Гьелда рекъон СагІидиязул ГІарабия ккола [[ТІубараб ханлъи|тІубараб ханлъилъун]], жиб цебе бачунеб тІоцевесев хан [[ГІабдулгІазиз ибну ГІабдурахІман СагІуд|ГІабдулгІазизил]] лъималаз ва лъималазул лъималаз. Къануналъул кьучІое босун буго [[ШаригІат|исламиял хІукмаби]].

Пачалихъалъул бетІерлъун вуго хан. Гьаб сагІаталда пачалихъалъул хІукмуялда вуго ханлъиялъе кьучІ лъурасул вас [[Салман ибну ГІабдулгІазиз СагІуд]]. Пачалихъалъул кІвар бугел буюрухъал хъвала гІалимзабазулгун данде бан хадуб. Ханасе мутІигІлъула киналниги хІукмуялда ругел. 

[[Буюрухъ тІобазабиялъулаб хІакимлъи]] гІуцІун буго министерзабазул Шураялдасан, бетӏерав министерасдасан, гьесул тІоцевесев наибасдасан ва къого министерасдасан. Киналниги министерзабазул хъулухъал рикьун руго ханасул хъизаналъул гІадамазда гьоркьоб.

[[Къанун бахъиялъул хІакимлъи]] чІезабун буго — [[Мажлис аш-Шура (СагІудиязул ГІарабия)|Мажлису Шураялдасан]]<ref>[http://www.dailystar.com.lb/article.asp?edition_id=1&categ_id=5&article_id=117985#axzz0w4hbCbJb What does ‘reform’ mean in Saudi Arabia?] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070105195337/http://www.dailystar.com.lb/article.asp?edition_id=1#axzz0w4hbCbJb |date=2007-01-05 }}{{ref-en}}</ref>. Мажлису Шураялъул киналниги 150 гІахьалчи, тІамула ханас ункъго сонил болжалги цІан. 

[[Диваналъул хІакимлъи]] ккола диниял диваназул система, ТІадегІанаб диваналъул шураялъ рихьизарураздасан ханас рищарал къадияца хІукму гьабулеб. ТІадегІанаб диваналъул шураян абуни гІуцІун буго 12 чиясдасан, гьелги рихьизарула живго ханас. 
{{СагІудиязул ГІарабиялъул ханзаби}}

=== БакІалъул рищиял ===


=== Инсанасул ихтиярал ===

== СагІудиязул ГІарабиялъул административияб бикьи ==
{{main|СагІудиязул ГІарабиялъул административияб бикьи}}
[[Файл:SaudiArabiaNumbered.png|мини|300px|СагІудиязул ГІарабиялъул административиял округал]]
СагІудиязул ГІарабия бикьун буго 13 административиял округазде<ref>{{Дунялалъул атлас|2010|118-119|ГІарабистаналъул пачалихъал}}</ref> ({{Lang-ar|المناطق الإدارية}}: almnat aladarih)<ref>{{ТІехь:СГНЗС|80}}</ref>, имиратал яги ''минтІакъаби'' (mintaqat, цолъул формаялда — mintaqah):

{| class="wikitable sortable"															
|- bgcolor="#ececec"															
! <small>#</small> !! <small>№ <br />картаялда</small> !! <small>Административияб<br />округ !! {{Lang-ar|}} !! <small>Административияб<br />центр</small> !! <small>Ракь,<br />км² </small> !! <small>Хаклъ,<br />чи <br />(2015)</small><ref name="СаудСтат">{{cite web|url=http://www.cdsi.gov.sa/pdf/PopulationEstimates2010-2025-admareas.pdf|title=Распределение и прогноз динамики населения королевства по административным округам|publisher=[http://www.cdsi.gov.sa/english/ Центральный департамент статистики и информатики Саудовской Аравии]|lang=ar|accessdate=July 1, 2014|year=2014|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160509155043/http://www.cdsi.gov.sa/ar/indicators/1|archivedate=May 9, 2016|url-status=dead}}</ref> !!<small> Гъунки,<br />чи/км²</small>
|-															
|align="right"| 1 ||align="right"| 6 || [[Ар-Рияд (административияб округ)|Ар-Рияд]] ||align="right"| الرياض || [[Ар-Рияд]] ||align="right"| 404240 ||align="right"| 7910864 ||align="right"| 19,57
|-															
|align="right"| 2 ||align="right"| 11 || [[Макка (административияб округ)|Макка]] ||align="right"| مكة المكرمة || [[Макка]] ||align="right"| 153128 ||align="right"| 8099473 ||align="right"| 52,89
|-															
|align="right"| 3 ||align="right"| 4 || [[Мадина (административияб округ)|Мадина]] ||align="right"| المدينة المنورة || [[Мадина]] ||align="right"| 151990 ||align="right"| 2061383 ||align="right"| 13,56
|-															
|align="right"| 4 ||align="right"| 5 || [[Ал-Къассим]] ||align="right"| القصيم || [[Бурайда]] ||align="right"| 58046 ||align="right"| 1402974 ||align="right"| 24,17
|-															
|align="right"| 5 ||align="right"| 7 || [[Аш-Шаркъия (административияб округ)|Аш-Шаркъия]] ||align="right"| المنطقة الشرقية || [[Ад-Даммам]] ||align="right"| 672522 ||align="right"| 4762871 ||align="right"| 7,08
|-															
|align="right"| 6 ||align="right"| 8 || [[ГІасир (административияб округ)|ГІасир]] ||align="right"| عسير || [[Абгьа]] ||align="right"| 76693 ||align="right"| 2194463 ||align="right"| 28,61
|-															
|align="right"| 7 ||align="right"| 13 || [[Табук]] ||align="right"| تبوك || [[Табук (шагьар)|Табук]] ||align="right"| 146072 ||align="right"| 907494 ||align="right"| 6,21
|-															
|align="right"| 8 ||align="right"| 9 || [[ХІаил]] ||align="right"| حائل || [[ХІаил (шагьар)|ХІаил]] ||align="right"| 103887 ||align="right"| 685820 ||align="right"| 6,60
|-															
|align="right"| 9 ||align="right"| 2 || [[Ал-ХІудуд-аш-Шамалия]] ||align="right"| الحدود الشمالية || [[ГІаргІар]] ||align="right"| 111797 ||align="right"| 367433 ||align="right"| 3,29
|-															
|align="right"| 10 ||align="right"| 10 || [[Жазан]] ||align="right"| جازان || [[Жазан (шагьар)|Жазан]] ||align="right"| 11671 ||align="right"| 1568727 ||align="right"| 134,41
|-															
|align="right"| 11 ||align="right"| 12 || [[Нажран (административияб округ)|Нажран]] ||align="right"| نجران || [[Нажран]] ||align="right"| 149511 ||align="right"| 581789 ||align="right"| 3,89
|-															
|align="right"| 12 ||align="right"| 1 || [[Ал-БахІа (административияб округ)|Ал-БахІа]] ||align="right"| الباحة || [[Ал-БахІа (шагьар)|Ал-БахІа]] ||align="right"| 9921 ||align="right"| 471755 ||align="right"| 47,55
|-															
|align="right"| 13 ||align="right"| 3 || [[Ал-Жауф]] ||align="right"| الجوف || [[Сакака]] ||align="right"| 100212 ||align="right"| 506372 ||align="right"| 5,05
|-															
|align="right"| ||align="right"| || кинниги ||align="right"| || ||align="right"| 2149690 ||align="right"| 31521418 ||align="right"| 14,66
|}

== Аслиял шагьарал ==
{{main|СагІудиязул ГІарабиялъул шагьарал}}
СагІудиязул ГІарабиялъул 88 % халкъалъул шагьаразда гІумру тІамун руго. Бищун кІудияб шагьар, ханлъиялъул тахшагьар, гьелъул сиясияб, маданияб (диниял бакІал рикІкІинчІого) ва гІелмияб центрлъун ккола — [[Ар-Рияд]] жинди жаниб 4 млн чи вугеб. [[Жидда]] — пачалихъалъул кІиабилеб кІудияб шагьар, гьелъул «экономикияб тахшагьар», [[БагІараб ралъад|БагІараб ралъдада]] кІвар бугеб порт. [[Макка]] ва [[Мадина]], пачалихъалъул бищун чІахІиял шагьарал гурелги, гьел ккола СагІудиязул ГІарабиялъул ва тІолабго исламияб дунялалъул къадро тІадегІанал шагьаралъун. 

<center>
<gallery>
|[[Жидда]]<br />Халкъалъул къадар 3 400 000 чи
Файл:Mescidi nebevi.JPG|[[Мадина]]<br />Халкъалъул къадар 1 300 000 чи
Файл:The Kaaba - Flickr - Al Jazeera English.jpg|[[Макка]]<br />Халкъалъул къадар 1 700 000 чи
</gallery>
</center>

== География ==
[[Файл:Saudi-desert.gif|мини|300px|[[РубгІ ал-Хали]]]]
{{main|СагІудиязул ГІарабиялъул география}}
СагІудиязул ГІарабиялъ ккола гІага-шагарго 80 % [[гІарабистан|гІарабазул бащдабчІинкІиллъиялъул]]. Пачалихъалъул миллиял гІурхъалаби чІванкъотІун рихьизарун рукІунгутІиялъ, чІванкъотІун СагІудиязул ГІарабиялъул ракьалъул къадар чІезабун гьечІо. Расмиял (официалиял) баяназда рекъон гьеб бахунеб буго 2 217 949 км², цогидал баяназда рекъон — 1 960 582 км² - 2 240 000 км². Кин бугониги, СагІудиязул ГІарабия ккола ракьазул рахъалъ дунялалда 13-еб пачалихъ.

Пачалихъалъул бакътІерхьуда, БагІараб ралъдал рагІалда тІарадасан аххаде щвезегІан руго [[Ал-ХІижаз (кьурабазул рахас)|ал-ХІижаз]] абураб кьурабазул рахас. къиблаябгун-бакътІерхьуда кьурабазул борхалъи бахуна 3000 метраялде. Гьениб буго курорталъулаб мухъ [[Асир (провинция)|Асир]], жиндир гІурччинлъиялъ ва тамахаб гьаваялъ туристал жинца тІаде цІалеб. Бакъбаккул рахъин абуни, тІубанго бахчун буго салул авлахъаз. Къиблаяб рахъ ва къиблаябгун-бакъбаккул рахъ тІубанго ккун буго [[РубгІ ал-Хали]] салул авлахъалъ, гьенибго буго [[Йемен]]лъулгун ва [[ГІуман]]алъулгун гІурхъалабиги.

СагІудиязул ГІарабиялъул цІикІкІунисеб ракьал ккун руго [[ГІарабистаналъул салул авлахъал|салул авлахъаз]], ва гьениб гІумру тІамен руго батІи-батІиял тухумазул [[ГІалхул гІарабал|гІалхул гІарабал]]. Аслияб халкъин абуни гІумру тІамун руго чІахІиял шагьаразда ва гьел сверун, аслияб бакъбаккуда яги бакътІерхьудахун, ралъдал рагІалда.

=== Ракьул тІалъиялъул гІуцІи ===


=== Гьава ===
СагІудиязул ГІарабиялъ гьава цІакъго бакъвараб буго. [[гІарабистан|ГІарабазул бащдабчІинкІиллъи]] ккола — Ракьалда гІемер гьечІел бакІаздаса цояблъун, риидал багІари чІечІого 50 °C эххедезун бахунеб. [[ГІазу]] бала гІицІго Жизаналъул мугІрузда, пачалихъалъул бакътІерхьуда, ва кидалго гуреб гьебги балеб. Январалъ гьоркьохъеб температура букІуна шагьаразда 8 °C - 20 °C, салул авлахъазда 20 °C - 30 °C. 


=== Хурдузул дунял ===


=== ХІайваназул дунял ===

== Экономика ==
[[Файл:KING FAHD ROAD FEB1.JPG|thumb|[[Ар-Рияд]]]]
[[Файл:AramcoCoreArea.jpg|thumb|[[Saudi Aramco]]]]
{{main|СагІудиязул ГІарабиялъул экономика}}
{{main|СагІудиялъул риал}}
ЦІакълъи: нартил ва газил чІахІиял нахърателал. ЧІахІиял харжал щола щибаб лъагІалие хІаж гьабун рачІарал 2 млн хІажичиясдасан.

ЗагІипал рахъал: профессионалияб лъай кьей гьечІо. ГІемерисеб бутІа бетІербахъи гьабулел жалазул къватІисанхун импорт гьабун бачІуна. ГІолилазда гьоркьоб хІалтІуларезул къадар цІакъго цІикІкІараб буго.

СагІудиязул ГІарабиялъул экономика бараб буго [[Нарт|нартил]] касбоялда, ва гьеб бахуна пачалихъалъул [[гІаммаб жанисеб продукт]]алдаса 45 %. Бюджеталъул харжалъул 75 % ва къватІибе кьолеб экспорталъул 90 % ккола [[Нартилпродуктал|нартилпродуктаздаса]]. 

2005 соналъул декабралда СагІудиязул ГІарабия лъугьана [[ТІолгодунялалъул бича-хисиялъул гІуцІи]]ялде.

=== КъватІисеб бича-хиси ===
КъватІибехун бичи (экспорт) (2008 сон) — 310 млрд доллар: нарт ва нартилпродуктал. Аслиял росарухъаби — [[Америкаялъул Цолъарал Штатал|АЦЩ]] (18,5 %), Япония (16,5 %), Китай (10,2 %), Къиблаяб Корея (8,6 %), Сингапур (4,8 %).

КъватІиса боси (импорт) (2008 сон) — 108 млрд доллар: промышленносталъул тІагІелал, квана-гьекъолел жал, химиялъулаб продукция, автомобилал, ххам. Аслиял къайи чІезабулел — [[Америкаялъул Цолъарал Штатал|АЦЩ]] (12,4 %), Китай (10,6 %), Япония (7,8 %), Алмания (7,5 %), Италия (4,9 %), Къиблаяб Корея (4,7 %).

2000-ел соназда хеккого тІаде борхана Китаялъул асар СагІудиялъул къватІисеб бича-хисиялда: 2002 соналъ Пекиналда ва Ар-Риядалда гьорькоб къайидул тІад тири бахана 5,1 млрд долларалде, 2008 соналъ 41,8 млрд долларалде<ref>http://cyberleninka.ru/article/n/kitay-i-saudovskaya-araviya-istoriya-vzaimodeystviya-i-perspektivy-sotrudnichestva-1980-2010 С. 205—206</ref>.

== Транспорт ==
[[Файл:On the Dhahran-Al Khobar Highway.jpg|мини|350px|Шагьранух [[Ар-Рияд]] — [[Ал-Хубар]]]]

=== Маххул нухал ===
Маххулнухлул транспорт гІуцІун буго чанго нусго километраялъул [[Маххул нух|маххул нухаздасан]], жиндир стандартияб колеяби 1435 мм ругеб, ва жинца [[Ар-Рияд]] хутІарал аслиял, ГІарабазул ралъдал квачІалъул рагІалда ругел порталгун хурхинабулеб. 

2005 соналъ хІалтІизе биччана проект «Север — Къибла», жиндир хьулалда бугеб 2400 км маххулнухлул лъезе ва жиндир багьа $2 млрд цІикІкІун бахунеб. 2008 соналъул байбихьуда РАГІ (ОАО) «[[Россиялъул маххул нухал]]» компаниялъе можоро ьергьана 520 км халалъи бугеб «Север — Къибла» проекталъул цо бутІа базе, гьелъул багьа букІана $800 млн<ref>''Анжела Сикамова''. Прорыв РЖД // Ведомости, № 10 (2032), 22 января 2008</ref>. Амма 2008 соеалъул маялде можороялъул хІасилал нахъе рахъана, гьеб нахъе бахъиялъул гІилла сиясияб бугин рикІкІана РМН-ялъул (РЖД) президент Владимир Якуниница<ref>[http://www.vedomosti.ru/newsline/index.shtml?2008/05/21/596915 РЖД не пустили в Аравию]</ref>.

2006 соналъ нигат гьабуна Маккаялда ва Мадинаялда гьорькоь 440-км маххулнухлул бутІа базе.

=== Гьакил нухал ===
Гьакинухазул гІаммаб халалъи бахуна 221 372 км<ref>{{Cite web |title=CIA — The World Factbook<!-- Заголовок добавлен ботом --> |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/sa.html |access-date=2014-01-30 |archive-date=2020-12-29 |archive-url=https://web.archive.org/web/20201229213833/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/sa.html |url-status=хвараб }}</ref>. Гьелдаса:
* КъвакІараб хъалгун — 47 530 км.
* КъвакІараб хъал гьечІого — 173 843 км.

СагІудиязул ГІарабиялда (кинаб миллаталъул йигониги) чІужугІаданалъе гьукъун букІана 2006 соналде щвезегІан автомобил бачине. Жакъайин абуни 30 сон базегІан автомобил бачине бегьула чІужугІаданалъ цадахъ рос, эмен яги вац вугони.

=== Гьаваялъул транспорт ===
СагІудиязул ГІарабиялъул гІадамал раччулел авиакомпаниял:
* Al-Maha Airlines — жанисел гьавамухъал. Авиапарк [[Airbus A320|Airbus A 320]].
* Nas Air — жанисел бюджеталъулал гьавамухъал. Авиапарк [[Airbus A320#A319|Airbus A319]], [[Airbus A320]], [[Embraer E-Jet|Embraer 190]].
* [[Saudi Arabian Airlines]] —СагІудиязул ГІарабиялъул цебе тІураб авиакомпания, жанисел ва къватІисел гьавамухъал.
* SaudiGulf Airlines — жанисел гьавамухъал. Авиапарк [[Airbus A320|Airbus A 320]] ва [[Bombardier CSeries|Bombardier CS300]].
* Mid East Jet — чартералъулаб авиакомпания.
Аэропортазул къдар — 208, гьездаса 73 — бетонналъул [[Роржунел-чІолел мухъал|роржунел-чІолел мухъалгун]], 6-ялъул буго халкъаздагьоркьосеб статус:
* [[Хан Фагьд (аэропорт)|King Fahd International Airport (DMM)]], [[Ад-Даммам]], бищун кІудияб (ракьалъул рахъалъ) аэропорт дунялалда.
* [[Хан ГІабдул ГІазиз (аэропорт)|King Abdulaziz International Airport (JED)]], [[Жидда]].
* [[Хан Халид (аэропорт)|King Khalid International Airport (RUH)]], [[Ар-Рияд]].
* Prince Mohammad Bin Abdulaziz International Airport (MED), [[Мадина]].
* Al-Ahsa International Airport (HOF), [[Ал-Гьуфуф]].
* Prince Abdul Mohsin bin Abdulaziz International Airport (YNB), [[ЯнбугІ-ал-БахІр]]

=== Метрополитен ===
2014 соналъул марталда, хІалтІулеб букІана [[Маккаялъул метрополитен ]]; рагьизе хІадурулеб букІана [[Жиддаялъул метрополитен]] ва [[Ар-Риядалъул метрополитен]].

=== Портал ===
{|
|-valign="top"
| [[БагІараб ралъад]]
* [[Жидда]]
* [[ЯнбугІ-ал-БахІр]]
* [[Дуба]]
* [[РабихІ]]
* [[Жизан (шагьар)|Жизан]]
* [[Фарасан]]
| [[ГІарабазул ралъдал квачІ]]
* [[Даммам]]
* [[Жубайл]]
* [[Хафжи]]
* [[Ал-Хубар]]
|}

== ЯргъидгІуцІарал къуватал ==




== Жанисеб сиясат. Диваналъул хасият ==




== КъватІисеб сиясат ва халкъаздагьоркьосел хурхенал ==



== Халкъ ==



== Лъай кьей ва маданият ==


== Спорт ==

== Суртал ==
<gallery>
File:Mescidi nebevi.JPG|Аварагасул {{сав}} мажгит (Мадина)
File:Beyt-i Haram.jpg|КагІба (Макка) 
File:Kingdom_Tower_at_night.JPG|Ар-Рияд 
|Жидда шагьар 
File:Mecca from Jabal Nur.JPG|Макка шагьар 
File:Bush-abdullah1.jpg|СагІудиязул хан ГІабдулллагь Бушгун цадахъ 
</gallery>

{{Навигация
 |Тема         = СагІудиязул ГІарабия
 |Портал       = СагІудиязул ГІарабия
 |Викикъамус   = 
 |ВикитІехь    = 
 |Викицитата   = 
 |Викимактаб   = 
 |Викитайпаби  = 
 |Викихарбал   = 
 |Викидалил    = 
 |Викибаянал   = 
 |Метавики     = 
 |Проект       = 
}}

== ХIужаби ==
<references/>

{{СагІудиязул ГІарабия темабазда}}
{{Азия}}