Онсоколо мухъ гьумералъул иццухъ ралагьизе

{{Административияб бутІа
|Статус= {{s|[[Муниципалияб мухъ]]}}
 |Даража=
|БутІаялъул тайпа=
|МагІарул мацІалда цІар= Унсоколо мухъ
|Эбелаб мацІалда цІар= 
|Сурат=
|Сураталъул сипат=
|Байрахъ=Неофициальный флаг Унцукульского района.png
|Герб=
|Байрахъалъул гІеблъи=
|Байрахъалъул хІакъалъул макъала=
|Байрахъалда гъоркьхъвай= Унсоколо мухъалъул байрахъ
|Гербалъул гІеблъи=
|Гербалъул хІакъалъул макъала=
|Гербалда гъоркьхъвац=
|Гимн=
|Координатал=
| lat_dir                        = N
 | lat_deg                        = 42 |lat_min = 41 |lat_sec = 14
 | lon_dir                        = E
 | lon_deg                        = 46 |lon_min = 51 |lon_sec = 59
|Пачалихъ={{RUS}}
|CoordScale=
|display=
|type=
|Гъорлъе уна= [[Дагъистан]]алде
 |ТІасияб даражаялъул АБ-ялъул тайпа=
|Гъорлъе уна1=
 |ТІасияб даражаялъул АБ-ялъул тайпа1=
|Гъорлъе уна2= 
 |ТІасияб даражаялъул АБ-ялъул тайпа2= 
|Гъорлъе бачуна= {{s|12 муниципалияб<br /> гІуцІи}}
 |Гъоркьияб даражаялъул АБ-ялъул тайпа=
|Гъорлъе бачуна1=
 |Гъоркьияб даражаялъул АБ-ялъул тайпа1=
|Тахшагьар= [[Шамилхъала]]
 |Тахшагьаралъул тайпа= Административияб марказ
|БетІер= [[НурмухІамадов МухІамадил ГІиса]]
 |БетІерасда абула= Мухъалъул администрациялъул бетІер
|БетІер2=
 |БетІерасда абула2=
|БетІер3=
 |БетІерасда абула3=
|ГІуцІана=
|Къо-моцІ= 1935
|Биххизабуна=
|ГІатІилъи= 559,86<ref name='82_8006001'>[http://www.gks.ru/dbscripts/munst/munst82/DBInet.cgi?pl=8006001 Республика Дагестан. Общая площадь земель муниципального образования]</ref>
|ГІатІилъиялъул рахъалъ бакІ=
|ГІатІилъиялдаса процент=
|Бищун кІудияб борхалъи=
|Гьоркьохъеб борхалъи=
|Бищун гьитІинаб борхалъи=
|СагІтмо рачел= {{MSK+0}}
|КІудияб шагьар=
|КІудиял шагьарал=
|ГІЖП=
  |ГІЖП халкъалъул цо чиясе=
  |ГІЖП сон=
  |ГІЖП рахъалъ бакІ=
  |ГІЖП халкъалъул цо чиясул рахъалъ бакІ=
 |Халкъ=
  |Хъвай-хъвагІи гьабураб сон=
  |Халкъалъул рахъалъ бакІ=
  |Халкъалдаса процент=
  |Халкъалъул оценка=
  |Оценка кьураб сон=
 |Гъунки=
  |Гъункиялъул рахъалъ бакІ=
 |Миллияб гІуцІи=
 |Конфессиалияб гІуцІи=
 |МацІ=
 |МацІал= Авар ва ГІурус мацІал
|Аббревиатура=
|ISO=|FIPS=
|Телефоналъул код=  87257
|Почталъул индексал=
|Цифрабазул идентификатор=
 |Идентификаторалъул тайпа=
|Цифрабазул идентификатор2=
 |Идентификаторалъул тайпа2=
|Цифрабазул идентификатор3=
 |Идентификаторалъул тайпа3=
|Интернет-домен=
|Автомобилазул номеразул код=
|Почалъул индексал=
|Сайт= http://uncukul.ru
|Сайталъул мацІ=
|Карта=  Untsukulsky district locator map.png
 |Картаялъул кІодолъи=
 |Картаялъул гъоркьхъвай=
 |Административияб бутІаялъул карта=
|Карта2=
 |Картаялъул кІодолъи2=
 |Картаялъул гъоркьхъвай2=
|Баянал=
|Вставка=
|Commons=
|nocat=
}}

'''Онсоколо мухъ''' — [[Дагъистан|Дагъистаналда]] гъорлӀ бугеб [[Дагъистаналъул административияб рикьи #Административиябгин территориалияб гӀуцӀи|административиябгин территориалияб цвел]] ва [[муниципалияб район (Россия)|мухъалъул]] статус бугеб [[муниципалияб гӀуцӀи]]. Буго Дагъистаналъул бакътӀерхьуда, [[Авария|Авариялъул]] централияб рахъалда. Онсоколо мухъ ккола аваразул мухъазул цояб ва гӀатӀилъиялъул рахъалъ гьезда гьоркьоб анцӀила цоабилеб, Дагъистаналъул цогидал мухъазда гьоркьоб — 34-абилеб; мухъалъул гӀатӀилъи буго 559,86 квадратияб километр.

Онсоколо мухъалъул ракӀилъун буго историкияб [[Авар гӀор|Авар гӀорккун]] букӀараб болмухъ [[Хьиндаллъи]]. Жибго Онсоколо мухъ гӀуцӀана 1953 соналъ.

Административияб планалда Онсоколо мухъ бикьула анцӀила лъабго муниципалияб гӀуцӀиялде, гьезул 12-ялъул буго росдал боялъул статус, цо буго шагьарияб поселение. Гьез  гъорлӀе бачуна 21 чӀел-бакӀ, жидер цояб шагьаралъул тайпадул гьенлъун бугеб. Мухъалъул административияб центр буго [[Унсоколо]].

ГӀадамазул рикӀкӀадул рахъалъ Онсоколо мухъ буго 29 бакӀалда, гьенив гӀумру гьабун вуго 33 019 чи; мухъалъул кьибилаб халкълъун ккола [[аварал]]. Мухъ ккола [[Авар мацӀ|авар мацӀалъул]] хьондасеб тӀадгарул [[хундерил сверел|централаб сверел]] тӀибитӀараб ареаллъун.

== Ракьхъвай ==
Мухъ ккола [[Дагъистан]]алъул централияб бутІаялда ва гьелъул гІорхъаби цурал руго Шурагьиб, Лаваша, Хьаргаби, Хунзахъ ва Бакълъул мухъазда.<ref>[http://dagestan.roskazna.ru/news/6090/5868 Унцукульский район]{{Хвараб регӀел|date=September 2023 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> Территориялъул гӀатӀилъи буго 560 км².

== Тарих ==
Унсоколо мухъ гІуцІцІана [[23 январ]]алъ [[1935]] соналъул, Авар округ ва Гъойсубулаялъул мухъ гІуцІцІиялъул хІасилалда.

2011 сон рикІкІуна, криминалалъул рахъалъ кутакалда хІалуцараблъун ва тІубараб мухъго рикІкІуна Дагъистаналъул цогиял мухъазда данде ккун бищун хІалуцараблъун. Чанго соналъ мухъалъул ва жумгьурияталъул хъулухъчагІазе рахІат толеб букІинчІо [[ХІажидадаев, Ибрагьим Шамилович|Ибрагьим ХІажидадаевас]] ва гьесул жамагІаталъ. 2009 соналъул феврал моцІалъ чІвана мухъалъул бетІер Генуса Казимбег АхІмадов, 2011 соналъул августалъ захІматго лъукъана цІияв бетІер МухІамадхІажи ТІагьиров (гьесул вас чІвана). Гьединго гьужумал гьаруна цоги-цоги хІукуматалъул хІалтІухъабазде, бизнесменазде ва къуваталъул идарабазул чагІазде.<ref>{{cite web|author=Юлия Рыбина.|datepublished=|url=http://www.kommersant.ru/doc/1690213|title=Главе района не простили отказа платить "на джихад"|publisher=// Коммерсантъ, № 141 (4682), 03.08.2011|accessdate=2011-8-3|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110803025721/http://kommersant.ru/doc/1690213|archivedate=2011-08-03|url-status=хвараб}}</ref>. Гьебго соналъул августалъул авалалда ярагъ гьоркьоб хІалтІизабураб тунка-гІуси ккана мухъалъул кІиго кІудияб [[Генуб]] ва [[Унсоколо]] росабазул гІолохъабазда гьоркьоб, гьелъул хІасилалда чІвана анкьго чи: цо Унсоколоса, цо ЧІиркъатІаса ва щуго Генуса. Гьединго чІваразда гьоркьое ккана Генуса лъабго сон барай яс<ref>{{cite web|author=Юлия Рыбина.|datepublished=|url=http://www.kommersant.ru/doc/1694299|title=В Дагестане воюют селами|publisher=// kommersant.ru|accessdate=2011-8-10|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110810063420/http://kommersant.ru/doc/1694299|archivedate=2011-08-10|url-status=хвараб}}</ref>, чІвай-хъвеялъул би тІада бугевлъун ккола Унсоколо росдал бетІер ГІабдулмажидил МухІамад.

== Халкъалъул къадар ==
Мухъалъул гІадамазул къадар бахуна 30 029 чиясде.

; Миллияб гІуцІцІи
2010 осналъ гьабураб ТІолгороссиялъул халкъазул хъвай-хъвагІаялда рекъон<ref>{{cite web|url=http://dagstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/dagstat/resources/cafa4e00421f0cb8805fcc2d59c15b71/%D0%92%D0%9F%D0%9D+%D1%82%D0%BE%D0%BC3.rar|title=ВПН том 3. Таблица 4. Население по национальности и владению русским языком по городским округам и муниципальным районам республики Дагестан|access-date=2014-08-16|archive-date=2017-10-11|archive-url=https://web.archive.org/web/20171011191513/http://dagstat.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/dagstat/resources/cafa4e00421f0cb8805fcc2d59c15b71/%D0%92%D0%9F%D0%9D+%D1%82%D0%BE%D0%BC3.rar|url-status=хвараб}}</ref>:
{|class="standard sortable"
|-
!Миллат
!РикІкІен, <br />чи
!Кинабниги рикІкІеналдаса <br />бутІа, %

|-
|[[МагIарулал|магІарулал]]
| align="right" | 28 799
| align="right" | 97,5 %
|-
|[[Даргинал|даргинал]]
| align="right" | 128
| align="right" | 0,43 %
|-
|[[лакал]]
| align="right" | 111
| align="right" | 0,38 %
|-
|цогиял
| align="right" | 509
| align="right" | 1,7 %
|-
|кинниги
| align="right" | 29 547
| align="right" | 100 %
|}


== Административияб бикьи ==
{{Унсоколо мухъалъул карта}}
Мухъалда гъорлъе уна 12 [[Муниципалияб гІуцІцІи|муниципалияб гІуцІцІи]]:<ref>[http://pravo.levonevsky.org/bazazru/texts06/txt06121.htm ЗАКОН РЕСПУБЛИКИ ДАГЕСТАН ОТ 13.01.2005 N6 О СТАТУСЕ И ГРАНИЦАХ МУНИЦИПАЛЬНЫХ ОБРАЗОВАНИЙ РЕСПУБЛИКИ ДАГЕСТАН]</ref>
# [[Росдал бо «Балахьуни»]] (росаби '''[[Балахьуни]]''', [[Мокъсохъ]] ва [[ШулалъутІа]])
# [[Генуб]]
# [[ГІашилтІа]]
# [[Росдал бо «ГьаракIуни»]] (росаби '''[[ГьаракIуни]]''', [[Урчиаб]] ва [[ТІаралъул-МегІер]])
# [[Росдал бо «ИштІибури»]] (росаби '''[[ИштІибури]]''', [[Колоб]] ва [[ИнкІвалитІа]])
# [[Росдал бо «Майданское»]] (росаби '''[[Майданское]]''' ва [[Зирани]])
# [[Рихьуни]]
# [[Росдал бо «Унсоколо»]] (росаби '''[[Унсоколо]]''' и [[ХинлъимитІа]])
# [[ХарачІи]]
# [[Росдал бо «ХъахІабросо»]] (росаби '''[[ХъахІабросо]]''' ва [[Бекьилъ]])
# [[ЦІатІанихъ]]
# шагьар тайпаялъул гьен (посёлок ) «[[Шамилхъала]]»

== Экономика ==
Мухъалъул аслияб экономика бараб буго — росдал магІишаталда. мухъалда буго 4 [[Пихъилгун-консервазул завод|ПКЗ]], 4 [[колхоз]], 5 [[совхоз]] ва ччугІил магІишат.

== Лъайкьей ва култура ==
Мухъалда буго 18 школа, 11 лъималазул школалдацересел учреждениял, 2 махщалабазул школа, 1 лъималазул творчествоялъул Рукъ; 18 клуб, 20 мактаба, 3 музей, 1 театр, 12 памятник культураялъул ва тарихалъул.

== Линкал ==
* [http://www.fatiha.ru/regiony/uncukul/avarsk.htm fatiha.ru] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070807004646/http://fatiha.ru/regiony/uncukul/avarsk.htm |date=2007-08-07 }}
* [http://president.e-dag.ru/map/13/ Дагъистан Жумгьурияталъул Президентасул Расмияб сайт: Унсоколо мухъ] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160314053737/http://president.e-dag.ru/map/13 |date=2016-03-14 }}
* [http://untsukulruo.dagschool.com/ Мухъалъул лъайкьеялъул учреждениял]
* [http://photo.dgu.ru/main.php/dagestan/unzukulskiy/ Унсоколо мухъ: суратал] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100503165155/http://photo.dgu.ru/main.php/dagestan/unzukulskiy/ |date=2010-05-03 }}
{{commonscat|Untsukulsky District}}

== ХІужаби ==
{{хІужаби}}

{{ТIинчI-Дагъистан}}
{{Дагъистан}}
{{Унсоколо мухъалъул росаби}}
{{Дагъистаналъул мухъазул централ}}
[[Категория:Дагъистаналъул мухъал]]