Наполеон гьумералъул иццухъ ралагьизе

{{Пачалихъияв хъулухъчи
| цӀар = Наполеон I Бонапарт
| цӀаралъул_оригинал= {{lang-fr|Napoléon Bonaparte}}<br>{{lang-it|Napoleone Buonaparte}}<br>{{lang-co|Napulione Buonaparte}}
| сурат = Jacques-Louis David - The Emperor Napoleon in His Study at the Tuileries - Google Art Project.jpg
| гӀеблъи = 282px
| сурат_гъоркьхъвай =  ''[[Император Наполеон Тюилриялда жиндирго кабинеталъув]]'', [[Жак-Луи Давид]]ица бахъараб шаклу, 1812
| хъулухъ = [[Парансазул император]]
| тартиб = 1
| период_авал = 18 май, 1804 — 6 април, 1814<br>20 март
| период_ахир = 22 июн, 1815
| коронация = 2 декембер, 1804, [[Нотр-Дам]]
| варис = 1) [[Жозеф Бонапарт|Жозеф]] <small>([[1811]] соналде щвезегӀан)</small><br>2) [[Наполеон II|Наполеон Франсуа]]<ref>Макъала 5 [https://www.conseil-constitutionnel.fr/les-constitutions-dans-l-histoire/constitution-de-l-an-xii-empire-28-floreal-an-xii#titre-ii-de-lheredite-5244 Франциялъул империялъул аслияб къануналъул]{{ref-fr}}</ref>
| цевесев = ''титул гӀуцӀана''; <br><small>гьев живго Франциялъул республикаялъул тӀоцевесев консул хӀисабалда</small>
| хадусев = ''[[Наполеон II]]''
| байрахъ = Flag of France.svg
| байрахъ2 = Grandes Armes Impériales (1804-1815)2.svg
| хъулухъ_2 = [[Рейналъул цолъи|Рейналъул цолъиялъул]] протектор
| период_авал_2 = 12 июл, 1806
| период_ахир_2 = 4 новембер, 1813
| байрахъ_2 = Commemorative Medal of the Rhine Confederation.svg
| цевесев_2 = ''хъулухъ гӀуцӀана'';<br><small>[[Франц II]] Мукъадасаб Румаб империялъул ахирисев император гӀадин</small>
| хадусев_2 = ''хъулухъ хвезабуна'';<br><small>[[Франц II|Франц I]] Герман цолъиялъул президент гӀадин</small>
| хъулухъ_3 = [[Италиялъул къиралат (наполеоновское)|Италиялъул къирал]]
| период_авал_3 = 17 март, 1805
| период_ахир_3 = 6 април, 1814
| коронация_3 = 26 май, 1805, [[Миланалъул катедрал]]
| байрахъ_3 = Flag of the Napoleonic Kingdom of Italy.svg
| байрахъ2_3 = Coat of arms of the Kingdom of Italy (1805-1814), round shield version.svg
| цевесев_3 = ''хъулухъ гӀуцӀана'';<br><small>гьев живго Итал республикаялъул Президент хӀисабалда;<br>[[Карл V (Мукъадасаб Румаб империялъул император)|Карл V]] Италиялъул ахирисев титулярияв къирал гӀадин</small>
| хадусев_3 = ''хъулухъ хвезабуна''; <small>[[Виктор Эммануил II]]</small>
| хъулухъ_4 = [[Швейцария|Швейцариялъул конфедерациялъул]] [[Гьоркьохъанлъиялъул акт|медиатор]] 
| период_авал_4 = 19 фебруар, 1803
| период_ахир_4 = 29 декембер, 1813
| байрахъ_4 = Early Swiss cross.svg
| цевесев_4 = ''хъулухъ гӀуцӀана''
| хадусев_4 = ''хъулухъ хвезабуна''
| хъулухъ_5 = [[Итал республика (1802–1805)|Итал республикаялъул президент]]
| вице-президент_5 = [[Франческо Мелци д'Эрил]]
| период_авал_5 = 26 январ, 1802
| период_ахир_5 = 17 март, 1805
| цевесев_5 = ''хъулухъ гӀуцӀана''
| хадусев_5 = ''хъулухъ хвезабуна'';<br><small>гьев живго Италиялъул къирал хӀисабалда</small>
| байрахъ_5 = Flag of the Italian Republic (1802).svg
| хъулухъ_6 = [[Данцигалъул республика|Данцигалъул республикаялъул протектор]]
| байрахъ_6 = POL Gdańsk flag.svg
| байрахъ2_6 = Gdansk COA.svg
| период_авал_6 = 21 юл, 1807
| период_ахир_6 = 2 январ,1814
| цевесев_6 = хъулухъ гӀуцӀана
| хадусев_6 = хъулухъ хвезабуна
| хъулухъ_7 = [[ТӀоцебесеб паранс республика|Паранс ресбуликаялъул]] [[Паранс консулат|тӀоцевесев консул]] 
| период_авал_7 = 12 декембер, 1799
| период_ахир_7 = 18 май, 1804
| цевесев_7 = ''хъулухъ гӀуцӀана''
| хадусев_7 = ''хъулухъ хвезабуна'';<br><small>гьев живго парансазул император хӀисабалда</small>
| байрахъ_7 = Flag_of_France.svg
| байрахъ2_7 = Napoleonic Eagle.svg
| гьави = 15 август 1769
| гьавураб_бакӀ = [[Аяччо]], [[Корсика]]
| хвей = 15 мая 1821 (51 сон)
| хвараб_бакӀ = [[Лонгвуд (Мукъадасай Гьеленал чӀинкӀиллъи)|Лонгвуд]]
| вукъана = [[Инвалидазул рукъ]], [[Париж]], [[Франсия]]
| тухум = [[Бонапартал]]
| эмен = [[Буонапарте, Карло|Карло Буонапарте]]
| эбел = [[Ромалино, Летиция|Летиция Ромалино]]
| лъади = [[Жозефина Богарне]] ва [[Мария-Луиза Австрияй]]
| лъимал = ''2-б ригьиналда'' <br>'''вас:''' [[Наполеон II]] <br>''ригьиналда гурел'' <br> '''вас:''' [[Шарль Леон Денюэль]], [[Колонна-Валевский, Александр Жозеф Флориан|Александр Валевский]]
| лъайщвей = [[Рагъулаб школа (Париж)|Рагъулаб школа]]
| дин = [[Католицизм]] ва [[деизм]]
| монограмма = Emblem of Napoleon Bonaparte.svg
| шапакъатал = {{{!}}style="background: transparent"
{{!}}{{ХӀурматияб легионалъул орденалъул КӀудияб Хъанчалъул кавалер}}{{!!}}{{ЦӀидасан цолъиялъул орденалъул кавалер}}{{!!}}{{Академикиял палмабазул орденалъул командор}}
{{!}}-
{{!}}{{Маххул тажалъул орден (1805–1814)}}{{!!}}{{КӀиябго Сицилиялъул Къиралияб орденалъул КӀудияб хъанчалъул кавалер}}{{!!}}{{ХъахӀаб цӀумалъул орден (Варшаваялъул гьерцогат)}}
{{!}}-
{{!}}{{Мукъадасав Стефанил Къиралияб гьунгар орденалъул КӀудияб хъанчалъул кавалер}}{{!!}}{{Леополдил Австер орденалъул КӀудияб хъанчалъул кавалер}}{{!!}}{{Мукъадасав Йозефил орденалъул КӀудияб хъанчалъул кавалер}}
{{!}}-
{{!}}{{ЧӀегӀераб цӀумалъул орден}}{{!!}}{{БагӀараб цӀумалъул орден}}{{!!}}{{ГӀурччинаб тажалъул орден}}
{{!}}-
{{!}}{{Мукъадасав Гьубертил орден}}{{!!}}{{Бавариялъул коронаялъул ВатӀанчилъиял ишазухъ орден}}{{!!}}{{Людвигил орден}}
{{!}}-
{{!}}{{Вюртембергалъул коронаялъул орденалъул КӀудияб хъанчалъул кавалер}}{{!!}}{{РитӀухълъиялъул орденалъул КӀудияб хъанчалъул кавалер (Баден)}}{{!!}}{{Пилалъул орденалъул кавалер}}
{{!}}-
{{!}}{{Серафимазул орден}}{{!!}}{{Меседил нухиялъул орден}}{{!!}}{{III Карлосил орден}}
{{!}}-
{{!}}{{Сантьягол орденалъул кавалер}}{{!!}}{{Лъабгояб орден}}{{!!}}{{ГъалбацӀалъул ва Бакъалъул орден 1 даражаялъул}}
{{!}}}
{{{!}}
{{!}}{{Мукъадасав ТӀоцеве-ахӀарав Андрейил орден}}{{!!}}{{Мукъадасав Александр Невскиясул орден}}{{!!}}{{Мукъадасай Аннал орден 1 даражаялъул}}
{{!}}}
{{Бахчараб 
  |бетӀер  = Цогидал шапакъатал 
  |контент =
{{iw|Лъабго меседил нухиялъул орден||fr|Ordre des Trois-Toisons d'Or}} ([[ТӀоцебесеб паранс империя|Франсия]]),<br>
{{iw|Мукъадасав Георгийил ва БацӀадаб концепциялъул къиралияб орден||de|Georgsorden (Bayern)}} ([[Бавариялъул къиралат|Бавария]]),<br>
[[Вестфалиялъул коронаялъул орден]] ([[Вестфалиялъул къиралат|Вестфалия]]),<br>
{{iw|Цолъиялъул орден||fr|Ordre de l'Union}} ([[Гьоландиялъул къиралат|Гьолландия]]),<br>
[[Испаниялъул къиралияб орден]] ([[Бонапартистияб Испания|Испания]])
  }}
| автограф = Napoleon signature.svg
| тах-цӀар= Наполеон I / {{lang-fr|Napoléon I<sup>er</sup>}}
| байрахъ2_5 = Coat of arms of the Italian Republic (Napoleonic).svg
|жинс = m
| рагъулаб_цӀар = [[Бригадияв генерал]]
| рагъал = [[Наполеониял рагъал]]
}}

'''Наполео́н I Бонапа́рт''' ({{lang-co|Napulione Buonaparte}}, {{lang-it|Napoleone Buonaparte}}, {{lang-fr|Napoléon Bonaparte}} {{IPA|[napoleˈɔ̃ bɔnɑˈpaʁt]}}; [[15 август]] [[1769 сон|1769]], [[Аяччо]], [[Корсика]] — [[5 май]] [[1821 сон|1821]], [[Лонгвуд (Мукъадасай Гьеленал чӀинкӀиллъи)|Лонгвуд]], [[Мукъадасай Гьеленал чӀинкӀиллъи]]) — паранс рагъулав ва политикияв санатчи, Паранс революциялъул заманалда цӀар жиндир арав ва революциониял рагъазда чанго битӀ ккараб кампаниялъе нухмалъи гьабурав. Гьев хӀакъикъаталда вукӀана Паранс республикаялъул лидерлъун тӀоцевесев консул хӀисабалда 1799-даса 1804-де щвезегӀан. Наполеон I гӀадин гьев вукӀана парансазул императорлъун ({{lang-fr|Empereur des Français}}) 1804-даса 1814-де щвезегӀан ва хадув 1815 соналъги. .<ref>{{cite web|title=Napoleon I|url=https://www.britannica.com/biography/Napoleon-I|publisher=Britannica|accessdate=2017-05-29|lang=en}}</ref> Наполеон тӀад вукӀана европаялъулал ва дунялалъулал ишазда анцӀабгониги соналъ, наполеониял рагъазулӀ Франсияги чанго коалициязде данде бачун. Гьев бергьана гьел рагъазул гӀемерисезда, гьес гьабуна империя, жиндир кверщаликь континенталияб Европа букӀараб 1815 соналъ-лъагӀан. Гьев вукӀана тарихалда жанир бищун кутакал бодул церехъабазул цоявлъун, гьесул рагъулал кампаниял лъазарула рагъулал школабазда тӀолго дунялалдаго. Наполеонил сиясияб ва маданияб ирс нахъе хӀутӀана, ва гьев ккола дунялалъул тарихалда бищун машгьурал церехъабазул цоявлъун.<ref name="Roberts, Andrew 2014">{{Harvnb|Roberts|2014|p=Introduction}}</ref><ref>{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=VT7fAQAAQBAJ&pg=PA391|title=Reader's Guide to Military History|publisher=Routledge|year=2001|isbn=978-1-135-95970-8|editor=Charles Messenger|pages=391–427}}</ref>

Наполеон гьавуна [[Корсика]] чӀинкӀиллъиялда [[Франсиялъул къиралат|Франсиялъул къиралаталъ]] гьеб аннексинабун хадув.<ref>Roberts, A. (2016). Napoleon the Great. United Kingdom: Penguin Books Limited. (p. 1)</ref> Паранс армиялда хъулухъ гьабулев гьес 1789 соналъ [[Паранс революция|Паранс революциялъул]] рахъ ккуна ва гьелъул идеалал жиндирго гӀагараб Корсикаялда тӀиритӀизаризе гӀамал гьабуна. Гьев армиялда хекко эххеде вахана бетӀерлъуда букӀараб [[Паранс директория]], [[13 вендемьер|данде рахъарал роялисталги къинарун]], хвасар гьабун хадув. 1796 соналъ гьес байбихьана [[Паранс революциониял рагъазул италияб кампания|рагъулаб кампания]] австеразде ва гьезул рахъ ккурал италазде данде, ккуна кӀвар бугел бергьенлъаби ва лӀугьана миллияв бахӀарчилъун. КӀиго соналдаса гьес нухмалъи гьабуна [[Египеталде ва Суриялде паранс кампания|Египеталде рагъулаб экспедициялъе]], гьеб лӀугьана гьесие сиясияб хӀакимлъи-къуваталде трамплинлъун. 1799 соналъул новембералда гьес гьабуна [[18 брюмералъул инкъилаб|пачалихъияб хиса-свери]], ва гьев лӀугьана ''Республикаялъул [[Паранс консулат|тӀоцевесев консуллъун]]''. Ингилисазулгун дандеккунгутӀабаз 1805 соналъ парансал дандчӀвазаруна [[Лъабабилеб коалициялъул рагъ|Лъабабилеб коалициялъул рагъгун]]. Наполеоница щущазабуна гьеб коалиция [[Улмалъул кампания|Улмалъул кампаниялда]] ва [[Австерлицалъул рагъ|Австерлицалъул рагъда]] росарал бергьенлъабаз, жал сабаблъун [[Мукъадасаб Румаб империя|Мукъадасаб Румаб империяги]] биххарал. 1806 соналъ континенталда цӀикӀкӀунеб бугеб паранс асаралъги къуваталъги [[Пруссия|Пруссиялда]] ургъел чӀвайдал, [[Ункъабилеб коалициялъул рагъ|Ункъабилеб коалиция]] цолъана гьесде данде. Наполеоница Пруссия къезабуна [[Йенаялъул ва Аверштедталъул рагъал|Йеналда ва Аверштедталда рагъазулӀ]], [[КӀудияб армия]] (Grande Armée) тӀаде кӀанцӀана [[Бакъбаккул Европа|Бакъбаккул Европаялде]], гъурана гӀурус армия 1807 соналъул юналъ [[Фридландалдалъул рагъ|Фридландалда]] ва тӀамуна Ункъабилеб коалициялъул къурал пачалихъал [[Тилзиталъул къотӀи]] къабул гьабизе. КӀиго соналдаса австерал цӀидасанги рахъана парансазде данде [[Щуабилеб коалициялъул рагъ|Щуабилеб коалициялъул рагъда]], амма [[Ваграмалъул рагъулӀ|Ваграмалда рагъулӀ]] бергьенлъиги босун, Наполеоница Европаялда тӀад жиндирго кверщел щулалъизабуна.

[[Континенталияб система]] гӀатӀилъизабиялъул хьулазда, гьес эмбарго лъуна Британилде данде, Наполеон тӀаде кӀанцӀана [[Иберияб бащдабчӀинкӀиллъи|Иберияб бащдабчӀинкӀиллъиялде]] ва жиндирго вац [[Джозеф Бонапарт|Джозеф]] лъазавуна Испаниялъул къираллъун 1808 соналъ. Испанал ва португалал данде рахъана [[БащдабчӀинкӀиллъиялъул рагъ|БащдабчӀинкӀиллъиялъул рагъда]], Наполеонил маршалзаби къезари жиндир кулминациялъул лӀугьараб. 1812 соналъул риидал Наполеоница байбихьана [[Россиялде парансал тӀаде кӀанцӀи|Россиялде тӀадекӀанцӀи]]. Гьелда хадуб букӀараб кампания лӀугьана Наполеонил КӀудияб армиялъул катастрофияб нахъе къаялъул нугӀлилъун. 1813 соналъ Пруссия ва Австрия гъорлӀжурана Россиялъул къуваталгун Франсиялде данде [[АнлӀабилеб коалиция|АнлӀабилеб коалициялда]]. Бихха-хочараб рагъулаб кампания сабаблъана кӀудияб коалиционияб армиялъ 1813 соналъул октобералда [[Лепцигалъул рагъ|Лепцигалъул рагъулӀ]] Наполеон къезавиялъе. Коалиция [[Франсиялда 1814 соналъул кампания|тӀадекӀанцӀана Франсияле]], гьелъ кверде босана Париж, Наполеонида тахидаса инкарги гьабизабуна 1814 соналъул априлалда. Гьев витӀана Корсикаялда ва Италиялда гьоркьоб бугеб Элба чӀинкӀиллъиялде. Франсиялда [[Бурбоназул династия|Бурбонал]] [[Франсиялда Бурбоназул реставрация|нахъруссинаруна хӀакимлъуде]]. Амма 1815 соналъул фебруаралда Наполеоница, Элбаялдасаги лӀутун, Франсия цӀидаса жиндирго кверщаликье босана (''нусго къо'').<ref>{{cite book|last1=Cochran|first1=Peter|url=https://books.google.com/books?id=vobWCgAAQBAJ&q=without+spilling+a+drop+of+blood&pg=PR7|title=Byron, Napoleon, J.C. Hobhouse, and the Hundred Days|date=16 July 2015|publisher=Cambridge Scholars Publishing|isbn=978-1443877428|location=London|pages=60|access-date=14 June 2021}}</ref><ref>{{cite book|last1=Forrest|first1=Alan|url=https://books.google.com/books?id=qt6LBgAAQBAJ&q=without+spilling+a+drop+of+blood&pg=PP1|title=Waterloo: Great Battles|date=26 March 2015|publisher=Oxford University Press|isbn=978-0199663255|pages=24|access-date=14 June 2021}}</ref> Данде рукӀараз гӀуцӀана [[Анкьабилеб коалициялъул рагъ|Анкьабилеб коалиция]], жинца 1815 соналъул юналда [[Ватерлооялъул рагъ|Ватерлооялъул рагъулӀ]] Наполеон къезавурав. Британаз гьев витӀана рикӀкӀада [[Атлантикияб океан|Атлантикаялда]] бугеб [[Мукъадасай Гьеленал чӀинкӀиллъи|Мукъадасай Гьеленал чӀинкӀиллъиялде]], ва гьенив 1821 соналъ гьев хвана 51 сон барав чи. Наполеоница кӀудияб асар гьабуна гьанжесеб дунялалъе, жинцаго рахъарал гӀемерисел пачалихъазда либералиял реформаби тӀоритӀулаго, хасго Нидерландазда, Швейцариялда, гьанжесеб Италиялъул ва Германиялъул цо-цо бутӀабазда. Гьес тӀобитӀулаан либералияб политика Франциялдаги БакътӀерхьул Европаялдаги..{{Efn|He established a system of public education,{{sfn|Grab|2003|page=56}} abolished the vestiges of [[feudalism]],<ref name="Broers">Broers, M. and Hicks, P.''The Napoleonic Empire and the New European Political Culture''. Palgrave Macmillan, 2012, p. 230</ref> [[Napoleon and the Jews|emancipated Jews]] and other religious minorities,<ref name="Conner">Conner, S. P. ''The Age of Napoleon''. Greenwood Publishing Group, 2004, pp. 38–40.</ref> abolished the [[Spanish Inquisition]],<ref name="JosephPerez">Perez, Joseph. ''The Spanish Inquisition: A History''. Yale University Press, 2005, p. 98</ref> enacted [[Equality before the law|legal protections]] for an emerging middle class,<ref name="FisherBarnes">Fremont-Barnes, G. and Fisher, T. ''The Napoleonic Wars: The Rise and Fall of an Empire''. Osprey Publishing, 2004, p. 336</ref> and centralized state power at the expense of religious authorities.<ref>Grab, A. ''Napoleon and the Transformation of Europe''. Palgrave Macmillan, 2003, Conclusion.</ref>}}

==Баянкьелал==
{{notelist}}

==Цитатаби==
{{reflist}}

==МугъчӀваял==
{{refbegin}}
{{Columns-start|num=2}}

===Биографиял цӀех-рехелал===
* {{cite book|title=Life of Napoleon Bonaparte|last=Abbott|first=John|isbn=978-1-4179-7063-6|publisher=Kessinger Publishing|year=2005}}
* {{cite book|last=Bell|first=David A.|title=Napoleon: A Concise Biography|place=Oxford and New York|publisher= [[Oxford University Press]] |year=2015 |isbn=978-0-19-026271-6}}  only 140pp; by a scholar
* {{cite book|first=Rafe|last=Blaufarb|title=Napoleon: Symbol for an Age, A Brief History with Documents|year=2007|publisher=Bedford|isbn=978-0-312-43110-5}}
* {{cite book|last=Chandler|first=David|title=Napoleon|publisher=Leo Cooper|year=2002|isbn=978-0-85052-750-6}}
* {{cite book|first=Vincent|last=Cronin|author-link=Vincent Cronin|title=Napoleon|publisher=HarperCollins|year=1994|isbn=978-0-00-637521-0}}
* {{cite book |first=Philip |last=Dwyer |title=Napoleon: The Path to Power |url=https://archive.org/details/napoleonpathtopo0000dwye |url-access=registration |publisher=Yale University Press |year=2008a |isbn=9780300137545 }}
* {{cite book|first=Philip |last=Dwyer |title=Citizen Emperor: Napoleon in Power |publisher=Yale University Press|year= 2013 |asin= B00GGSG3W4}}
* {{cite book|author=Englund, Steven |title=Napoleon: A Political Life|isbn=978-0-674-01803-7|year=2010|publisher=Scribner}}
* Gueniffey, Patrice. ''Bonaparte: 1769–1802'' (Harvard UP, 2015, French edition 2013); 1008 pp.; vol 1 of most comprehensive recent scholarly biography by leading French specialist; less emphasis on battles and campaigns [https://www.amazon.com/Bonaparte-1769-1802-Patrice-Gueniffey/dp/0674368355/ excerpt]; also [https://networks.h-net.org/node/12840/reviews/128469/reynolds-gueniffey-bonaparte-1769-1802 online review]
* {{cite book|last=Johnson|first=Paul|title=Napoleon: A life|publisher=Penguin Books|year=2002 |isbn=978-0-670-03078-1}}; 200 pp.; quite hostile
* {{cite book|author=Lefebvre, Georges|title=Napoleon from 18 Brumaire to Tilsit, 1799–1807|url=https://archive.org/details/napoleonfrom18br00lefe|url-access=registration|year=1969|publisher=Columbia University Press}} influential wide-ranging history
** {{cite book|author=Lefebvre, Georges|title=Napoleon: from Tilsit to Waterloo, 1807–1815|url=https://books.google.com/books?id=mTwJAQAAIAAJ|year=1969|publisher=Columbia University Press|isbn=9780231033138}}
* {{cite book|last=Lyons |first=Martyn |author-link=Martyn Lyons |year=1994 |title=Napoleon Bonaparte and the Legacy of the French Revolution |publisher=St. Martin's Press }}
* {{cite book |last=Markham |first=Felix |title=Napoleon |publisher=Mentor |year=1963 |url=https://www.questia.com/PM.qst?a=o&d=10369968 }}; 303 pp.; short biography by an Oxford scholar [https://www.questia.com/library/1446436/napoleon online]
* {{cite book|first=Frank |last=McLynn |author-link=Frank McLynn |title=Napoleon |publisher= [[Pimlico (publishing imprint)|Pimlico]] |year= 1998 |isbn= 978-0-7126-6247-5 |id= {{ASIN|0712662472|country=uk}}}}
* {{cite book|last=Roberts|first=Andrew|title=Napoleon: A Life|year=2014|publisher=Penguin Group|isbn=978-0-670-02532-9}}
* {{cite book|author=Thompson, J.M.|title=Napoleon Bonaparte: His Rise and Fall|url=https://books.google.com/books?id=s2uTaPHPnZ8C|year=1951|publisher=Oxford U.P.}}, 412 pp.; by an Oxford scholar

===Тарихиял иццал===
* Babelon, Jean-Pierre, D'Huart, Suzanne and De Jonge, Alex. ''Napoleon's Last Will and Testament''. Paddington Press Ltd. New York & London. 1977. ISBN 0-448-22190-X.
* Broadley, A. M., and J. Holland Rose. ''Napoleon in caricature 1795–1821'' (John Lane, 1911) [https://archive.org/details/bub_gb_CwNoAAAAMAAJ online], illustrated
* {{cite book |last=Gourgaud |first=Gaspard |others=Translated from the French by [[Elizabeth Wormeley Latimer]] |title=Talks of Napoleon at St. Helena |url=https://archive.org/stream/talkofnapoleonat007678mbp |year=1903 |orig-year=1899 |location=Chicago |publisher=A.C. McClurg }}

===Тариххъвая ва ракӀалде щвей===
* {{cite book|url=https://archive.org/details/napoleonincaric00rosegoog|title=Napoleon in Caricature 1795-1821|publisher=John Lane, 1911 Caricature|last1=Broadley|first1=Alexander Meyrick|year=1911}}
* {{cite journal|doi=10.1093/fh/18.4.379|title=Napoleon Bonaparte as Hero and Saviour: Image, Rhetoric and Behaviour in the Construction of a Legend|journal=French History|volume=18|issue=4|pages=379–403|year=2004|last1=Dwyer|first1=Philip G.|doi-access=free}}
* {{cite journal |last=Dwyer |first=Philip |title=Remembering and Forgetting in Contemporary France: Napoleon, Slavery, and the French History Wars |journal=French Politics, Culture & Society |year=2008b |volume=26 |issue=3 |pages=110–22 |doi=10.3167/fpcs.2008.260306 }}
* Englund, Steven. "Napoleon and Hitler". ''Journal of the Historical Society'' (2006) 6#1 pp.&nbsp;151–69.
* {{cite book|first=Pieter|last=Geyl|author-link=Pieter Geyl|title=Napoleon For and Against|orig-year=1947|year=1982|publisher=Penguin Books|url=https://books.google.com/books?id=saMfAAAAMAAJ}}
* {{cite web|title=The Claremont Institute: The Little Tyrant, A review of ''Napoleon: A Penguin Life''|publisher=The Claremont Institute|author=Hanson, Victor Davis|year=2003|url=https://www.claremont.org/crb/article/the-little-tyrant/}}
* {{cite book |last=Hazareesingh |first=Sudhir |title=The Legend of Napoleon |year=2005}} [https://www.amazon.com/Legend-Napoleon-Sudhir-Hazareesingh/dp/1862077894/ excerpt and text search]
** Hazareesingh, Sudhir. "Memory and Political Imagination: The Legend of Napoleon Revisited", ''French History'' (2004) 18#4 pp.&nbsp;463–83.
** {{cite journal |last=Hazareesingh |first=Sudhir |title=Napoleonic Memory in Nineteenth-Century France: The Making of a Liberal Legend |journal=MLN |year=2005 |volume=120 |issue=4 |pages=747–73 |doi=10.1353/mln.2005.0119 |s2cid=154508777 }}
* Porterfield, Todd, and Susan Siegfried. ''Staging Empire: Napoleon, Ingres, and David'' (Penn State Press, 2006).   [https://www.h-france.net/vol8reviews/vol8no42obrien.pdf online review].
{{Column}}

===Хасал цӀех-рехелал===
* {{cite book|first=Ken|last=Alder|title=The Measure of All Things – The Seven-Year Odyssey and Hidden Error That Transformed the World|publisher=Free Press|year=2002|isbn=978-0-7432-1675-3|url=https://archive.org/details/measureofallthin00alde}}
* {{cite book|last=Alter|first=Peter|title=Unity and Diversity in European Culture c. 1800|editor=[[T. C. W. Blanning]] and [[Hagen Schulze]]|publisher=Oxford University Press|year=2006|isbn=978-0-19-726382-2}}
* {{cite book|title=Napoleon and Persia|first=Iradj|last=Amini|url=https://books.google.com/books?id=n5IOAAAAQAAJ&pg=PA12|year=2000|isbn=978-0-934211-58-1|publisher=Taylor & Francis}}
* {{cite book|title=World History of Warfare|first1=Christon I.|last1=Archer|first2=John R.|last2=Ferris|first3=Holger H.|last3=Herwig|publisher=University of Nebraska Press|year=2002|isbn=978-0-8032-4423-8|url=https://archive.org/details/worldhistoryofwa00arch}}
* {{cite book|title=Between Salt Water And Holy Water: A History Of Southern Italy|last=Astarita|first=Tommaso|year=2005|publisher=W.W. Norton & Company|isbn=978-0-393-05864-2|url=https://archive.org/details/betweensaltwater00tomm}}
* {{cite book |last=Bell |first=David |title=The First Total War |url=https://archive.org/details/firsttotalwarnap00bell |url-access=registration |isbn=978-0-618-34965-4 |publisher=[[Houghton Mifflin Harcourt]] |year=2007 }}
* {{cite book|last=Bordes|first=Philippe|title=Jacques-Louis David|publisher=Yale University Press|isbn=978-0-300-12346-3|year=2007|url-access=registration|url=https://archive.org/details/jacqueslouisdavi0000bord}}
* {{cite book|first=Richard|last=Brooks|title=Atlas of World Military History|publisher=HarperCollins|year=2000|isbn=978-0-7607-2025-7}}
* {{cite book |last= Chandler |first= David |author-link= David G. Chandler |title= The Campaigns of Napoleon |location= New York |publisher= Scribner |year= 1966 |isbn= 978-0-02-523660-8 |oclc= 740560411 |url= https://archive.org/details/campaignsofnapol00chan }}
* {{cite book |last= Chandler |first= David |author-link= David G. Chandler |title= Napoleon |url= https://archive.org/details/napoleon0000chan |url-access= registration |year= 1973 |isbn= 9780841502543 |orig-year= 1966 }}
* {{cite book|last=Chesney|first=Charles|title=Waterloo Lectures:A Study Of The Campaign Of 1815|publisher=Kessinger Publishing|year=2006|isbn=978-1-4286-4988-0}}
* Clausewitz, Carl von (2018). ''Napoleon's 1796 Italian Campaign.'' Trans and ed. Nicholas Murray and Christopher Pringle. Lawrence, Kansas: University Press of Kansas. {{ISBN|978-0-7006-2676-2}}
* Clausewitz, Carl von (2020). ''Napoleon Absent, Coalition Ascendant: The 1799 Campaign in Italy and Switzerland, Volume 1.'' Trans and ed. Nicholas Murray and Christopher Pringle. Lawrence, Kansas: University Press of Kansas. {{ISBN|978-0-7006-3025-7}}
* Clausewitz, Carl von (2021). ''The Coalition Crumbles, Napoleon Returns: The 1799 Campaign in Italy and Switzerland, Volume 2.'' Trans and ed. Nicholas Murray and Christopher Pringle. Lawrence, Kansas: University Press of Kansas. {{ISBN|978-0-7006-3034-9}}
* {{cite book|year=2006|title=Blundering to Glory: Napoleon's Military Campaigns|url=https://archive.org/details/blunderingtoglor00conn_0|url-access=registration|first=Owen|last=Connelly|publisher=Rowman & Littlefield|isbn=978-0-7425-5318-7}}
* {{cite book|title=The Billy Ruffian: The Bellerophon and the Downfall of Napoleon|url=https://archive.org/details/billyruffianbell0000cord|url-access=registration|first=David|last=Cordingly|year=2004|publisher=Bloomsbury|isbn=978-1-58234-468-3}}
* {{cite book|title=Is Arsenic an Aphrodisiac?|last=Cullen|first=William|year=2008|publisher=Royal Society of Chemistry|isbn=978-0-85404-363-7}}
*Dobi.A. 1974. “For the Emperor-Bibliophile, Only the Very Best.” ''Wilson Library Bulletin'' 49 (November): 229–33. 
* {{cite book|title=As Befits a Legend|publisher=Kent State University Press|isbn=978-0-87338-484-1|last=Driskel|first=Paul|year=1993}}
*{{cite book | last = Esdaile | first = Charles J. | ref = Esdaile | publication-date = 2003 | year = 2003 | title = The Peninsular War: A New History | publisher = Macmillan | url = https://archive.org/details/peninsularwarnew00esda | url-access = registration | isbn = 978-1-4039-6231-7 }}
* {{cite book|isbn=978-0-313-31912-9|title=Conscription and democracy: The Draft in France, Great Britain, and the United States|publisher=Greenwood Publishing Group|year=2001|first=George Q.|last=Flynn}}
* {{cite book|last1=Fremont-Barnes|first1=Gregory|first2=Todd|last2= Fisher|title=The Napoleonic Wars: The Rise and Fall of an Empire|publisher=Osprey|year=2004|isbn=978-1-84176-831-1}}
* {{cite web|url=http://www.lib.unc.edu/ncc/gallery/napo.html|title=Death Mask of Napoleon|access-date=4 August 2008|publisher=University of North Carolina|last=Fulghum|first=Neil|year=2007|archive-url=https://web.archive.org/web/20130726174840/http://www.lib.unc.edu/ncc/gallery/napo.html|archive-date=26 July 2013|url-status=dead}}
* {{cite book|last=Gates|first=David|title=The Spanish Ulcer: A History of the Peninsular War|publisher=Da Capo Press|year=2001|isbn=978-0-306-81083-1}}
* {{cite book|last=Gates|first=David|title=The Napoleonic Wars, 1803–1815|publisher=Pimlico|isbn=978-0-7126-0719-3|year=2003}}
* {{cite book|last=Gill, John H. |author-link=John H. Gill |year=2014 |title=1809: Thunder on the Danube - Napoleon's Defeat of the Habsburgs, Vol. 1 |location=London |publisher=Frontline Books |isbn=978-184415-713-6}}
* {{cite book|author1=Godechot, Jacques|author2=Béatrice Fry Hyslop|author3=David Lloyd Dowd|title=The Napoleonic era in Europe|url=https://books.google.com/books?id=9rFmAAAAMAAJ|year=1971|publisher=Holt, Rinehart and Winston|isbn=978-0-03-084166-8|display-authors=1}}
* {{cite book|last=Grab|first=Alexander|title=Napoleon and the Transformation of Europe|publisher=Macmillan|year=2003|isbn=978-0-333-68275-3}}
* {{cite book|url=https://archive.org/details/sizemattershowhe00hall|url-access=registration|page=[https://archive.org/details/sizemattershowhe00hall/page/181 181]|title=Size Matters|year=2006|publisher=Houghton Mifflin Harcourt|last=Hall|first=Stephen|isbn=978-0-618-47040-2}}
* {{cite book|first=Robert|last=Harvey|year=2006|title=The War of Wars|publisher=Robinson|isbn=978-1-84529-635-3}}
* {{cite journal|journal=Clinical Chemistry|url=http://www.clinchem.org/cgi/reprint/54/12/2092|title=The Death of Napoleon, Cancer or Arsenic?|last1=Hindmarsh|first1=J. Thomas|first2=John|last2=Savory|volume=54|page=2092|doi=10.1373/clinchem.2008.117358|year=2008|access-date=10 October 2010|issue=12|archive-url=https://web.archive.org/web/20101226104857/http://www.clinchem.org/cgi/reprint/54/12/2092|archive-date=26 December 2010|url-status=dead}}
* {{cite book|first=Inari|last=Karsh|title=Empires of the Sand: The Struggle for Mastery in the Middle East, 1789–1923|publisher=Harvard University Press|year=2001|isbn=978-0-674-00541-9|url=https://books.google.com/books?id=UBilaKRKkC&pg=PA11}}{{Хвараб регӀел|date=September 2023 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}
* Mowat, R.B. (1924) ''The Diplomacy of Napoleon'' (1924) 350 pp. [https://archive.org/details/in.ernet.dli.2015.80819 online]
* {{cite web|url=http://www-history.mcs.st-andrews.ac.uk/HistTopics/Measurement.html|title=The history of measurement|publisher=St Andrew's University|access-date=18 July 2008|year=2003|last1=O'Connor|first1=J|first2=E F|last2=Robertson}}
* {{cite journal|title=1954 Hague Convention for the Protection of Cultural Property in the Event of Armed Conflict|edition=vol 28|last=Poulos|first=Anthi|journal=International Journal of Legal Information|volume=28|pages=1–44|year=2000|url=http://heinonline.org/HOL/LandingPage?collection=journals&handle=hein.journals/ijli28&div=12&id=&page=|doi=10.1017/S0731126500008842|s2cid=159202400}}
* Richardson, Hubert N.B. ''A Dictionary of Napoleon and His Times'' (1921) [https://archive.org/details/dictionaryofnapo00rich online free] 489pp
* {{cite book|url=https://books.google.com/books?id=MdMZqhMzfpYC&pg=PR9|title=Heavy Words Lightly Thrown|publisher=Granta|isbn=978-1-86207-765-2|year=2004|last=Roberts|first=Chris}}
* {{cite book |last= Schom |first= Alan |author-link= Alan Schom |title= Napoleon Bonaparte |year= 1997 |publisher= HarperCollins |isbn= 978-0-06-017214-5 |url= https://archive.org/details/napoleonbonapart00scho }}
* {{cite book|author=Schroeder, Paul W.|title=The Transformation of European Politics 1763–1848|url=https://books.google.com/books?id=BS2z3iGPCigC|year=1996|publisher=Oxford U.P.|pages=177–560|isbn=978-0-19-820654-5}} advanced diplomatic history of Napoleon and his era
* {{cite book|last=Schwarzfuchs|first=Simon|publisher=Routledge|year=1979|isbn=978-0-19-710023-3|title=Napoleon, the Jews and the Sanhedrin}}
* {{cite book|title=Tricolor and crescent|first=William|last=Watson|url=https://books.google.com/books?id=o4vrUbMK5eEC&pg=PA13|isbn=978-0-275-97470-1|publisher=Greenwood Publishing Group|access-date=12 June 2009|year=2003}}
* {{cite book|first=Martin|last=Sicker|title=The Islamic World in Decline: From the Treaty of Karlowitz to the Disintegration of the Ottoman Empire|url=https://books.google.com/books?id=BzMJys65u9wC&pg=PA99|year=2001|publisher=Greenwood|page=99|isbn=978-0-275-96891-5}}
* {{cite book|last=Wells|first=David|title=The Penguin Dictionary of Curious and Interesting Geometry|url=https://archive.org/details/penguindictionar0000well|url-access=registration|publisher=Penguin Books|isbn=978-0-14-011813-1|year=1992}}
{{Columns-end}}
{{refend}}

==КъватӀисел регӀелал==
{{Sister project links|Napoleon Bonaparte|b=European History/Napoleon Bonaparte and the Rise of Nationalism|s=Author:Napoleon Bonaparte}}
* [http://www.napoleonguide.com/index.htm The Napoleonic Guide]
* [http://www.napoleon-series.org/ Napoleon Series]
* [http://www.napoleonicsociety.com/ International Napoleonic Society]
* [https://www.pbs.org/empires/napoleon/home.html Biography] by the US [[Public Broadcasting Service]]
* {{Gutenberg author|id=4267}}
* [https://www.napoleon-empire.com/napoleon-itinerary.php Hit the road with Napoleon]

<!-- * [http://www.inside-longwood.com/index.html Inside Longwood] descriptions of Longwood House & other places on St. Helena, articles on Napoleon's captivity
* [[Alan Schom]] [https://www.c-span.org/video/?91435-1/napoleon-bonaparte Interview on his book ''Napoleon Bonaparte''] on ''[[Booknotes]]'', 26 October 1997
* {{Gutenberg author | id=Napoleon+I,+Emperor+of+the+French}}
* {{Internet Archive author}}
* {{Librivox author |id=12292}}
* {{Gutenberg|no=3567|name=Memoirs of Napoleon}}
* {{Gutenberg|no=14300|name=The Life of Napoleon I|author=John Holland Rose|author-link=John Holland Rose}}
* {{Gutenberg|no=17579|name=The History of Napoleon Buonaparte|author=John Gibson Lockhart|author-link=John Gibson Lockhart}}
* {{Gutenberg|no=24360|name=The Life of Napoleon I.|author=William Milligan Sloane|author-link=William Milligan Sloane}} Vol. 1/4
* [http://www.shapell.org/Collection/Historical-Figures/Bonaparte-Napoleon Napoleon Personal Manuscripts & Letters]
{{Gutenberg|no=27289|name=The Life of Napoleon I.|author=William Milligan Sloane|author-link=William Milligan Sloane}} Vol. 3/4
* [https://www.bbc.co.uk/programmes/p00547jy "Napoleon and Wellington"], BBC Radio 4 discussion with Andrew Roberts, Mike Broer and Belinda Beaton (''In Our Time'', 25 October 2001) -->

{{Napoleon}}
{{Napoleonic Wars}}
{{French Revolution navbox}}
{{Imperial House of France (First French Empire)}}
{{Bonaparte family}}
{{German Confederations 1806–1871}}
{{French Pretenders}}
{{Monarchs of France}}
{{Monarchs of Germany}}
{{French Consulate}}
{{Authority control}}

[[Категория:Наполеон| ]]
[[Категория:1769 соналъ гьарурал]]
[[Категория:1821 соналъ хварал]]
[[Категория:XVIII гӀасруялъул Египеталъул паранс губернаторзаби]]
[[Категория:XVIII гӀасруялъул Паранс пачалихъалъул бетӀерзаби]]
[[Категория:XIX гӀасруялъул Италиялъул къиралзаби]]
[[Категория:XIX гӀасруялъул Франсиялъул монархал]]
[[Категория:XIX гӀасруялъул Андорраялъул амирзаби]]
[[Категория:Корсикиял националистал]]
[[Категория:Корсикиял сиясатчачӀи]]
[[Категория:Кванирукъалъул толоялъ хварал]]
[[Категория:Наполеониял рагъазул паранс командерзаби]]
[[Категория:Паранс консулат]]
[[Категория:Паранс императорзаби]]
[[Категория:Паранс къватӀире гъурал]]
[[Категория:Паранс революциониял рагъазул паранс республиканиял рагъулал церехъаби]]
[[Категория:Паранс националистал]]