Кубачи мацӀ

Кубачи мацӀ
Кубачи мацӀ
гӀюгъбугъан куб/гъай
Абулеб куц	[ʡūˁʁbugan kub/ʁaj]
Территория	Кавказ
Регион	Дагъистан
КӀалъалел	7,000 (2020)
МацӀазул хъизан	Хьондакавказиял Даргиял Бакъдасел Ашти-кубачи Кубачи мацӀ; ; ; ;
Хъвавул система	Кириллияб
МацӀалъул кодал
ISO 639-3	ugh
Glottolog	kuba1248
	Кубачи

Кубачи мацӀ буго даргияб диалектияб континуумалъул мацӀ, жинда Дагъистаналда, ДахӀадал мухъалъул бакъбаккуда, ругел кубачиял кӀалъалеб.^[3] Эб цо-цо рикӀкӀуна дарги мацӀалъул батӀаго бугел диалектлъун, амма ккола батӀияб мацӀлъун. Ethnologue-алъги рехсола эб батӀаго бугеб мацӀ гӀадин.^[2]

Диалектал

ГъорлӀе бачуна кӀиго диалект:

Кубачиялъул
- Жибго Кубачиялъул — Кубачи росу (ГӀугъбуг; 2781 чи 2002 сонил цензалда рекъон) ва гьениса чагӀи;
- Амузгиялъул — Амузги ва Шари росаби;
Сулевкенталъул — Сулевкент (Сулевкай), цебе росу букӀана ДахӀадал мухъалда, гьанже гьениса чагӀи Хасавхъала мухъалде рахъун, росу буго гьениб.

Фонология

Рагьарал

Кубачиялъул рагьарал фонемаби
	Цебе			Нахъа
		гӀад.	фар.	гӀад.	фар.
ТӀаса	short			[u] у u	[uˤ] уӏ ü
ТӀаса	хал.			[uː] уу uu	[uˤː] ууӏ üü
гӀагар-тӀаса	short	[ɪ] и i	[ɪˤ] иӏ ï
гӀагар-тӀаса	хал.	[ɪː] ии ii	[ɪˤː] ииӏ ïï
гьоркьоб	short	[ɛ] е e	[ɛˤ] еӏ ë
гьоркьоб	хал.	[ɛː] ee ee	[ɛˤː] eeӏ ëë
гъоркьа	short			[ɑ] а a	[ɑˤ] аӏ ä
гъоркьа	хал.			[ɑː] aa aa	[ɑˤː] aaӏ ää

Рагьукъал

Кубачиялъул рагьукъал фонемаби
		Билабиал	Дентал	Алвеолар	Палатал	Велар		Увулар		Фарингеал	Глоттал
		Билабиал	Дентал	Алвеолар	Палатал	гӀад.	лабиал.	гӀад.	лабиал.	Фарингеал	Глоттал
Назал		[m] м m	[n] н n
Плозив	зирараб	[b] б b	[d] д d			[g] г g	[gʷ] гв gw			[ʡ] гӏ ÿ	[ʔ] ъ y
	аспиралъараб	[pʰ] п p	[tʰ] т t			[kʰ] к k	[kʷʰ] кв kw	[qʰ] къ q	[qʷʰ] къв qw
	фортис	[pː] пп pp	[tː] тт tt			[kː] кк kk	[kʷː] ккв kkw	[qː] ккъ qq	[qʷː] ккъв qqw
	эйектив	[pʼ] пӏ pʼ	[tʼ] тӏ tʼ			[kʼ] кӏ kʼ	[kʷʼ] кӏв kʼw	[qʼ] кь qʼ	[qʷʼ] кьв qʼw
Аффрикат	аспиралъараб		[t͡sʰ] ц c	[t͡ʃʰ] ч ç				[q͡χʰ] хъ qx	[q͡χʷʰ] хъв qxw
	фортис		[t͡sː] цц cc	[t͡ʃː] чч çç
	эйектив		[t͡sʼ] цӏ cʼ	[t͡ʃʼ] чӏ çʼ
Фрикатив	зирараб		[z] з z	[ʒ] ж ẑ				[ʁ] гъ ĝ	[ʁʷ] гъв ĝw	[ħ] хӏ ħ	[h] гь h
	гӀад.		[s] с s	[ʃ] ш ş		[x] хь ĵ	[xʷ] хьв ĵw	[χ] х x	[χʷ] хв xw
	фортис		[sː] сс ss	[ʃː] шш şş		[xː] ххь ĵĵ	[xʷː] ххьв ĵĵw	[χː] хх xx	[χʷː] ххв xxw
Вибрант				[r] р r
Аппроксимант		[w] в v	[l] л l		[j] й j

Оригиналаб даргияб фонема [r] кубачи мацӀалда буссуна [j] гьаркьиде яги тӀагӀуна, аскӀо бугеб рагьараб халалъизабун.^[4]

Алфабет

А а /ɑ/	Б б /b/	В в /w/	Г г /g/	Гъ гъ /ʁ/	Гь гь /ɦ/	Д д /d/	Е е /e/;/je/	Ё ё /jɔ/	Ж ж /ʒ/
З з /z/	И и /i/	Й й /j/	К к /k/	Кк кк /kː/	Къ къ /qʰ/	Кь кь /qʼ/	Кӏ кӏ /kʼ/	Л л /l/	М м /m/
Н н /n/	О о /n/	П п /pʰ/	Пп пп /pː/	Пӏ пӏ /pʼ/	Р р /r/	С с /s/	Сс сс /sː/	Т т /t/	Тт тт /tː/
Тӏ тӏ /tʼ/	У у /u/	Ф ф /f/	Х х /χ/	Хх хх /χː/	Хъ хъ /qʰ/	Хь хь /x/	Хьхь хьхь /xː/	Хӏ хӏ /ʜ/;/ħ/	Ц ц /ts/
Цц цц /tsː/	Цӏ цӏ /tsʼ/	Ч ч /tʃ/	Чч чч /tʃː/	Чӏ чӏ /tʃʼ/	Ш ш /ʃ/	Шш шш /ʃː/	Ъ ъ /ʔ/	Э э /e/	Ю ю /ju/
Я я /ja/, /jə/

Референсал

^ ^a ^b ^c Коряков, Юрий (2021). "Даргинские языки и их классификация" [Dargwa languages and their classification]. Ин Майсак, Т. А.; Сумбатова, Н. Р.; Тестелец, Я. Г. (редл.). Дурхъаси Хазна. Сборник Статей К 60-Летию Р. О. Муталова / Ред. Т. А. Майсак, Н. Р. Сумбатова, Я. Г. Тестелец. М.: Буки Веди Дурхъаси хазна. Сборник статей к 60-летию Р. О. Муталова (мацӀ: русский). Буки Веди. гьгь. 139–154. ISBN 978-5-6045633-5-9.
^ ^a ^b Кубачи мацӀ: Ethnologue (25леб ред., 2022)
^ Akiner, Shirin (1986). Islamic Peoples Of The Soviet Union (мацӀ: английский). Routledge. гь. 259. ISBN 978-1-136-14274-1.
^ "Languages". DOBES (мацӀ: американский английский). Щвей 2024-10-12.

Библиография

Магометов А. А. Кубачинский язык. (Исследования и тексты). Тбилиси, 1963 (гӀурусалъ)
Шамхъалла ГӀ. И. Малла ситтала хабарте. Анже, 1994 (кубачиялъ)

Линкал

Кубачиял everyculture.com-алда

[:0-1] Коряков, Юрий (2021). "Даргинские языки и их классификация" [Dargwa languages and their classification]. Ин Майсак, Т. А.; Сумбатова, Н. Р.; Тестелец, Я. Г. (редл.). Дурхъаси Хазна. Сборник Статей К 60-Летию Р. О. Муталова / Ред. Т. А. Майсак, Н. Р. Сумбатова, Я. Г. Тестелец. М.: Буки Веди Дурхъаси хазна. Сборник статей к 60-летию Р. О. Муталова (мацӀ: русский). Буки Веди. гьгь. 139–154. ISBN 978-5-6045633-5-9.

[e25-2] Кубачи мацӀ: Ethnologue (25леб ред., 2022)

[3] Akiner, Shirin (1986). Islamic Peoples Of The Soviet Union (мацӀ: английский). Routledge. гь. 259. ISBN 978-1-136-14274-1.

[4] "Languages". DOBES (мацӀ: американский английский). Щвей 2024-10-12.

[1]

[2]

[3]

[4]