Ингилис мацІ
Ингилис мацІ | |
---|---|
English | |
The English language | |
Абулеб къагӀида | /ˈɪŋɡlɪʃ/[1] |
Регион |
Британиялъул чІинкІиллъаби (байбихьуда) ТІолго дунялал |
МацӀалда кӀалъалел | Англалгин саксонал (тарихияб къагІидаялъ) |
КӀалъалезул къадар |
360–400 million (2006)[2] КІиабилеб мацІ хІисабалда: 750 млн чиясе; къватІисеб мацІ хІисабалда: 600–700 млн чиясе[2] |
Цересел формаби |
|
Ингилисалъул кверзул кодификация (чанго система) |
|
Расмияб статус | |
Расмияблъун бугеб бакӀ |
БатІи-батІиял гІуцІалаби
|
МацӀалъул кодал | |
ISO 639-1 |
en |
ISO 639-2 |
eng |
ISO 639-3 |
eng |
Глоттолог |
stan1293 [3] |
Лингвосфера |
52-ABA |
![]() Ингилис мацІ рахьдалаблъун кколел икълимал
Ингилис мацІ расмияблъун бугел, амма рахьдалаблъун кколарел икълимал |
|
Гьаб макъалаялда руго ХФА-лъул ишараби. Визуализациялъе къварегӀараб кумек[en] гьечӀони, Юникодалъул ишарабазул бакӀазда рихьизаризе бегьула гьикъул ишараби, ункъбокӀонал яги цогидал ишараби[en]. ХФА-лъул ишарабазул байбихьул малъа-хъваязухъ балагье Справка:ХФА[en]. |
Ингилис мацӀ (инг. English, The English language, ХФА: ˈɪŋɡlɪʃ) ккола гьиндгин европияб хъизаналъул герменияб къокъаялъул бакътІерхьул германияб мацІ, жибги тІоцебе цебесеб гьоркьогІасрулъиялъул Ингландалъул гІадамаз бицунеб букІараб.[4][5][6] Гьелъул цІар бачІараб буго некІсиял герман халкъазул англал абураб халкъаздаса, жал гочун рачІарал КІудияб Британиялъул ракьалде, жинде гьанже Ингланд–илан абулеб (Ингракь). КІиябго цІар бачІараб буго Англия абураб Балтик ралъадалда бугеб бащдабчІинкІиллъиялдаса. Ингилис бищунго хурхараб буго фриз ва гъоркьасаксон мацІазда, гьелъул лексикаялдени кІудияб асар гьабун буго цогидал германиязул мацІаз, бутІаккун некІсияб норвег мацІалъ (шималияб герман мацІ), ва гьединго латин ва паранс мацІаз.[7][8][9]
Ингилис мацІ цебетІолеб букІана 1400-ялдаса цІикІкІун соналъ. Ингилисалъул бищун цересел формабазде, жалги англо-саксоназ V гІасруялда КІудияб Британиялде рачІарал бакътІерхьул германиял (инвгеон) сверелазул къокъалъун кколел, гІаммго абула басрияб ингилис мацІилан. Гьоркьохъеб ингилис байбихьана XI гІасруялъ норманаз Ингланд бахъиялдаса, гьеб букІана период инглисалде басрияб паранс мацІалъ, бутІаккун жиндирго басрияб норман сверелалдасан асар гьабураб.[10][11] Цебесеб модерн ингилис байбихьана XV гІасруялдаса хадуб Лондоналда басмаялъул пресс хІалтІизабигун, Джеймс къираласул библия басма гьабигун ва кІудияб рагьаразул хъущтІигун цадахъ.[12]
Гьанжесеб ингилис тІибитІизе байбихьан дунялалда XVII гІасруялдаса байбихьун Британиялъул империялъул ва Цолъарал Штатазул асаралда гъоркь. Гьел улкабазул басмаяб ва электронияб медиаялъул киналниги тайпабаздасан ингилис лъугьун буго халкъаздагьоркьосеб дискурсалъул бетІераб мацІлъунги, гІемерал икълимазда лингва франкалъунги ва профессионалияб контексталдаги, гІелму, навигация ва къанун гІадал.[4] Гьанжесеб ингилисалъул грамматика буго бечедаб инфлективияб морфология ва дандеккун эркенаб рагІул тартиб бугел тайпадул гьиндгин европиял цогиязда бараб паттерналдаса аслияб хІалалъ аналитикияб паттерналде, жиндилъ гьитІинабго инфлекцияги, гІезегІан цоккураб субъект–верб–объект (SVO) рагІул тартибги жубараб синтаксисги бугеб.[13] Гьанжесеб ингилисалъ гІемерисеб мугъчІвай гьабула кумекалъул фигІлабазде ва рагІул тартибалде журарал заманаби, аспект ва буссинаби бихьизабизе, гьедиго пассивияб конструкциял, интеррогативал (суалиял жумлаби) ва цо-цо негацион (гьечІолъи) бихьизабизеги.
Ингилис мацІ буго бищун кІудияб кІалъалезул къадаралъул рахъалъги,[14] ва лъабабилеб бищун тІибитІараб рахьдал мацІги, стандартияб син ва испан мацІаздаса хадуб.[15] Гьеб буго бищун цІикІкІун жиб лъазабулеб кІиабилеб мацІ ва хІалтІизабула расмияб мацІ ялъуни кІиабилеб мацІ гІадин 60-гІанасеб суверенияб пачалихъалда. Ингилис кІиабилеб мацІ хІисабалда лъазабулезул къадар буго гьеб рахьдал мацІлъун кколезул къадаралдаса цІикІкІараб. 2005 соналде бугеб хІалалда рекъон, ингилис мацІалда кІалъалезул къадар кколеб буго 2 миллиард.[16] Ингилис буго аслияб рахьдал мацІлъун Цолъараб Къираллъиялда (КІудияб Британия), Цолъарал Штатазда, Канадаялда, Австралиялда, ЦІияб Зеландиялда ва Ирландиялда, ккола Сингапуралъул расмияб ва аслияб мацІлъун, ва гьеб гІатІидго хІалтІизабула Карибазул территориялда, Африкаялда, Жанубияб Азиялда ва Океаниялда.[17] Гьеб буго Цолъарал Миллатазул ГІуцІиялъул, Европаялъул цолъиялъул ва цогидал тІолгодунялалъулал ва икълимиял халкъаздагьоркьосел организациязул расмиял мацІазул цояб. Гьеб буго бищун тІибитІараб германиязулаб мацІ, гьиндгин европиял мацІазул гьеб гІаркьелалда кІалъалезул къадаралъул 70 % ккола ингилисалда кІалъалел. Ингилис мацІалда кІалъалезда абула анлофонал–илан. Руго гІемерал вариантал батІи-батІиял пачалихъазда ва икълимазда хІалтІизабулеб ингилисалъул гІемерисел акцентазда ва сверелазда гьоркьоб — фонетикаялъул ва фонологиялъул рахъалъ, ва цо-цо лексикаялъул, идиомазул, грамматикаялъул ва абулеб къагІидаялъул рахъалъ, амме гьез гІемерисеб квал-квал гьабуларо батІиял сверелазда ва акценталда кІалъазел ричІчІиялъе.
Классификация
Тарих
Прото-германияб мацІалдаса Басрияб ингилис мацІалде
Цебесеб модернияб ингилис мацІ
Гьанжесеб инггилис мацІалъул тІибитІи
Географияб ареал
Ингилисалда кІалъаялъул пачалихъазул лъабго горсвери
Плюрицентрияб ингилис мацІ
Ингилис глобалияб мацІ хІисабалда
Фонология
Рагьукъал гьаркьал
Рагьарал
Фонотактика
ТІадецуй, ритм ва интонация
Икълимиял батІалъаби
Грамматика
ЦІар ва цІаргун рагІабазул дандрай
Сифат
ЦІарубакІ, игІраб ва сипат-куц
Префиксал
ФигІлаби ва фигІлияб лапсал
Лапсиял фигІлаби
ТІадрагІи
Синтаксис
Асасал
Жумладул синтаксис
Кумекалъулал фигІлиял конструкцияби
Суалал
Дискурсалъул мартабаталда синтаксис
Къамусияб бечелъи
РагІи лъугьиналъул процессал
РагІаби рачІин
Ингилис мацІлдеги мацІалдасаги рачІарал рагІаби
Хъваялъул система
Диалектал, акцентал ва батІалъаби
Цолъараб Къираллъи
Шималияб Америка
Австралия ва ЦІияб Зеландия
Жанубиябгун бакъбаккул Азия
Африка, Карибазул хІавуз ва Жанубияб Азия
Сводешил сияхІ
№ | Авар | Ингилис | ХФА |
---|---|---|---|
1 | дун | I | [aɪ] |
2 | мун | you | [juː] |
3 | гьев, гьей, гьеб | he | [ˈhiː] |
4 | ниж, нилӀ | we | [wiː] |
5 | нуж | you | [juː] |
6 | дол | they | [ðeɪ] |
7 | гьаб | this | [ðɪs] |
8 | доб | that | [ðæt] |
9 | гьаниб | here | [hɪə] |
10 | доба, гъоба | there | [ðɛə] |
11 | щив | who | [huː] |
12 | щиб | what | [wɒt] |
13 | киб | where | [wɛə] |
14 | кида | when | [wɛn] |
15 | кин | how | [haʊ] |
16 | гуро | not | [nɒt] |
17 | киналго, кинабго | all | [ɔːl] |
18 | гӀемер, гӀемераб, гӀемерал | many | [ˈmɛni] |
19 | чанго | some | [sʌm] |
20 | дагь, дагьаб, дагьал | few | [fjuː] |
21 | батӀияб | other | [ˈʌðə] |
22 | цо | one | [wʌn] |
23 | кӀиго | two | [tuː] |
24 | лъабго | three | [θriː] |
25 | ункъго | four | [fɔː] |
26 | щуго | five | [faɪv] |
27 | кӀудияб | big | [bɪg] |
28 | халатаб | long | [lɒŋ] |
29 | гӀатӀидаб | wide | [waɪd] |
30 | бицатаб | thick | [θɪk] |
31 | бакӀаб | heavy | [ˈhɛvi] |
32 | гьитӀинаб | small | [smɔːl] |
33 | къокъаб | short | [ʃɔːt] |
34 | чӀедераб | narrow | [ˈnærəʊ] |
35 | тӀеренаб | thin | [θɪn] |
36 | чӀужугӀадан | woman | [ˈwʊmən] |
37 | бихьинчи, чи | man | [mæn] |
38 | гӀадан, инсан | person | [ˈpɜːsən] |
39 | лъимер | child | [ʧaɪld] |
40 | лъади, чӀужу | wife | [waɪf] |
41 | рос | husband | [ˈhʌzbənd] |
42 | эбел | mother | [ˈmʌðə] |
43 | эмен | father | [ˈfɑːðə] |
44 | рухӀчӀаголъи, хӀайван | animal | [ˈænɪməl] |
45 | ччугӀа | fish | [fɪʃ] |
46 | хӀинчӀ | bird | [bɜːd] |
47 | гьой | dog | [dɒg] |
48 | нацӀ | lousw | [laʊs] |
49 | борохь | snake | [sneɪk] |
50 | хӀапаро | worm | [wɜːm] |
51 | гъветӀ | tree | [triː] |
52 | рохь | forest | [ˈfɒrɪst] |
53 | тӀил | stick | [stɪk] |
54 | пихъ | fruit | [siːd] |
55 | хьон | seed | [siːd] |
56 | тӀамах | leaf | [liːf] |
57 | кьибил | root | [ruːt] |
58 | хъал | bark | [bɑːk] |
59 | тӀегь | flower | [ˈflaʊə] |
60 | хер | grass | [grɑːs] |
61 | квар | rope | [rəʊp] |
62 | тӀом | skin | [skɪn] |
63 | гьан | meat | [miːt] |
64 | би | blood | [blʌd] |
65 | ракьа | bone | [bəʊn] |
66 | беэнлъи, кьаралъи, тӀатӀи | fat | [fæt] |
67 | хоно | egg | [ɛg] |
68 | лълъар (лӀар) | horn | [hɔːn] |
69 | рачӀ | tail | [teɪl] |
70 | хӀули | feather | [ˈfɛðə] |
71 | рас | hair | [hɛə] |
72 | бетӀер | head | [hɛd] |
73 | гӀин | ear | [ɪər] |
74 | бер | eye | [aɪ] |
75 | магӀазукъалал | nose | [nəʊz] |
76 | кӀал | mouth | [maʊθ] |
77 | гӀус, ца | tooth | [tuːθ] |
78 | мацӀ | tongue | [tʌŋ] |
79 | малъ | fingernail | [ˈfɪŋgəneɪl] |
80 | хӀетӀе | foot | [fʊt] |
81 | бох | leg | [lɛg] |
82 | наку | knee | [niː] |
83 | квер, хъат | hand | [hænd] |
84 | кваркьи | wing | [wɪŋ] |
85 | чехь | belly | [ˈbɛli] |
86 | бакь-кӀач, ургьимес | guts | [gʌts] |
87 | габур | neck | [nɛk] |
88 | мугъ | back | [bæk] |
89 | керен | breast | [brɛst] |
90 | ракӀ | heart | [hɑːt] |
91 | тӀул | liver | [ˈlɪvə] |
92 | гьекъезе | to drink | [drɪŋk] |
93 | кваназе | to eat | [iːt] |
94 | хӀанчӀизе | to bite | [baɪt] |
95 | цӀункӀизе | to suck | [sʌk] |
96 | тузе | ro spit | [spɪt] |
97 | лагӀизе | to vomit | [ˈvɒmɪt] |
98 | пузе | to blow | [bləʊ] |
99 | хӀухьел цӀазе | to breathe | [briːð] |
100 | релъизе | to laugh | [lɑːf] |
101 | бихьизе | to see | [siː] |
102 | рагӀизе | to hear | [hɪə] |
103 | лъазе | to know | [nəʊ] |
104 | ургъизе, пикру гьабизе | to think | [θɪŋk] |
105 | махӀ чӀвазе, сунтӀизе | to smell | [smɛl] |
106 | хӀинкъизе | to fear | [fɪə] |
107 | кьижизе | to sleep | [sliːp] |
108 | гӀумру гьабизе | to live | [lɪv] |
109 | хвезе | to die | [daɪ] |
110 | чӀвазе | to kill | [kɪl] |
111 | къеркьезе, рагъизе | to fight | [faɪt] |
112 | чан гьабизе | to hunt | [hʌnt] |
113 | кьабизе | to hit | [hɪt] |
114 | къотӀизе | to cut | [kʌt] |
115 | бикьизабизе, бикьизе | to split | [splɪt] |
116 | къазабизе, хӀунчизабизе | to stab | [stæb] |
117 | хъарсине | to scratch | [skræʧ] |
118 | бухъизе | to dig | [dɪg] |
119 | лъедезе, лъим ххазе | to swim | [swɪm] |
120 | роржине | to fly | [flaɪ] |
121 | рилӀине, ине, хьвадизе | to walk | [wɔːk] |
122 | рачӀине | to come | [kʌm] |
123 | регизе | to lie | [laɪ] |
124 | гӀодор чӀезе | to sit | [sɪt] |
125 | рахъун чӀезе | to stand | [stænd] |
126 | сверизаризе, руссинаризе | to turn | [tɜːn ] |
127 | бортизе, щапизе | to fall | [fɔːl] |
128 | кьезе | to give | [gɪv] |
129 | кквезе | to hold | [həʊld] |
130 | данде къазе, тӀаде цузе | to squeeze | [skwiːz] |
131 | лӀулӀазе | to rub | [rʌb] |
132 | чуризе | to wash | [wɒʃ] |
133 | бацIцӀине | to wipe | [waɪp] |
134 | цӀазе | to pull | [pʊl] |
135 | цузе | to push | [pʊʃ] |
136 | рехизе | to throw | [θrəʊ] |
137 | бухьине | to tie | [taɪ] |
138 | букъизе (гурде) | to sew | [səʊ] |
139 | рикӀкӀине | to count | [kaʊnt] |
140 | абизе | to say | [seɪ] |
141 | кечӀ ахӀизе | to sing | [sɪŋ] |
142 | хӀазе | to play | [pleɪ] |
143 | лъедон ине, лъедине (гама) | to float | [fləʊt] |
144 | чвахизе | to flow | [fləʊ] |
145 | цӀорозе | to freeze | [friːz] |
146 | гьорозе | to swell | [swɛl] |
147 | бакъ | sun | [sʌn] |
148 | моцӀ | moon | [muːn] |
149 | цӀва | star | [stɑː] |
150 | лъим | water | [ˈwɔːtə] |
151 | цӀад | rain | [reɪn] |
152 | гӀор | river | [ˈrɪvə] |
153 | хӀор | lake | [leɪk] |
154 | ралъад | sea | [siː] |
155 | цӀам | salt | [sɔːlt] |
156 | гамачӀ | stone | [stəʊn] |
157 | сали | sand | [sænd] |
158 | хӀур | dust | [dʌst] |
159 | ракь | earth | [ɜːθ] |
160 | накӀкӀ | cloud | [klaʊd] |
161 | хьухь, гIодонакIкI | fog | [fɒg] |
162 | зоб | sky | [fɒg] |
163 | гьури | wind | [wɪnd] |
164 | гӀазу | snow | [snəʊ] |
165 | цӀвер | ice | [aɪs] |
166 | кӀкӀуй | smoke | [sməʊk] |
167 | цӀа | fire | [ˈfaɪər] |
168 | рахъу, бухIун | ash | [æʃ] |
169 | цӀа рекӀине, бухӀизе | to burn | [bɜːn] |
170 | нух | road | [rəʊd] |
171 | мегӀер | mountain | [ˈmaʊntɪn] |
172 | багӀараб | red | [rɛd] |
173 | гӀурччинаб | green | [griːn] |
174 | тӀогьилаб | yellow | [ˈjɛləʊ] |
175 | хъахӀаб | white | [waɪt] |
176 | чӀегӀераб | black | [blæk] |
177 | сордо | night | [naɪt] |
178 | къо | day | [deɪ] |
179 | сон, лъагӀел | year | [jɪə] |
180 | хинаб | warm | [wɔːm] |
181 | цӀорораб | cold | [kəʊld] |
182 | цӀураб | full | [fʊl] |
183 | цӀияб | new | [njuː] |
184 | басрияб | old | [əʊld] |
185 | лъикӀаб | good | [gʊd] |
186 | квешаб | bad | [bæd] |
187 | махӀцараб | rotten | [ˈrɒtən] |
188 | чорокаб, хъубаб | dirty | [ˈdɜːti] |
189 | битӀараб, цӀанбитӀараб | straight | [streɪt] |
190 | гургинаб | round | [raʊnd] |
191 | бегӀераб | sharp | [ʃɑːp] |
192 | тӀехIараб | dull | [dʌl] |
193 | цӀвакараб, битӀараб | smooth | [smuːð] |
194 | биччараб | wet | [wɛt] |
195 | бакъвараб | dry | [draɪ] |
196 | битӀараб, ритӀухъаб | correct | [kəˈrɛkt] |
197 | гӀагараб, аскӀосеб | near | [nɪə] |
198 | рикӀкӀадаб | far | [fɑː] |
199 | кваранаб | right | [raɪt] |
200 | квегӀаб | left | [lɛft] |
201 | аскӀоб, -хъ, -да | at | [æt] |
202 | жаниб, -лъулӀ, -улӀ, -об, -иб | in | [ɪn] |
203 | цадахъ, -гун | with | [wɪð] |
204 | ва, -ги | and | [ænd] |
205 | нагагь, -ани, -ни | if | [ɪf] |
206 | щайгурони, щай абуни, щай гурелъул | because | [bɪˈkɒz] |
207 | цӀар (инсанасул) | name | [neɪm] |
ХIужаби
- ↑ Oxford Learner's Dictionary 2015, Entry: English – Pronunciation.
- ↑ 2,0 2,1 Crystal 2006, pp. 424–426.
- ↑ Hammarström, Harald; Forkel, Robert; Haspelmath, Martin, eds. (2017). "English". Glottolog 3.0. Jena, Germany: Max Planck Institute for the Science of Human History.
- ↑ 4,0 4,1 The Routes of English.
- ↑ Crystal 2003a, p. 6.
- ↑ Wardhaugh 2010, p. 55.
- ↑ Finkenstaedt, Thomas; Dieter Wolff (1973). Ordered profusion; studies in dictionaries and the English lexicon. C. Winter. ISBN 978-3-533-02253-4.
- ↑ Bammesberger 1992, p. 30.
- ↑ Svartvik & Leech 2006, p. 39.
- ↑ Ian Short, A Companion to the Anglo-Norman World, "Language and Literature", Boydell & Brewer Ltd, 2007. (p. 193)
- ↑ Crystal 2003b, p. 30.
- ↑ How English evolved into a global language. BBC (20 December 2010).
- ↑ König 1994, p. 539.
- ↑ English at Ethnologue (22nd ed., 2019)
- ↑ Ethnologue 2010.
- ↑ (2008) «Two thousand million?» (en-US). English Today 24 (1): 3–6. DOI:10.1017/S0266078408000023.
- ↑ Crystal 2003b, pp. 108–109.
Библиография
Линкал
- Страницы с ошибками скриптов
- Language articles citing Ethnologue 22
- Макъалаби цӀар гьечӀел инфобокс-халипалгун
- Википедия:«Инфобокс» халипалда «гъоркьхъвай» параметр хӀалтӀизабулел халипал
- Languages with ISO 639-2 code
- Languages with ISO 639-1 code
- ISO language articles citing sources other than Ethnologue
- Ингилис мацІ
- Аналитикиял мацІал
- Ингилис мацІал
- Флексивиял мацІал
- Германиял мацІал
- Изохрониял мацІал
- Субъект–фигІлу–объект мацІал
- Маданияб глобализация