Ингилис мацІ

Википедия — эркенаб энциклопедия сайталдасан материал
Перейти к навигации Перейти к поиску
Ингилис мацІ
English
The English language
Абулеб къагӀида /ˈɪŋɡlɪʃ/[1]
Регион Британиялъул чІинкІиллъаби (байбихьуда)
ТІолго дунялал
МацӀалда кӀалъалел Англалгин саксонал (тарихияб къагІидаялъ)
КӀалъалезул къадар
 360–400 million (2006)[2]
КІиабилеб мацІ хІисабалда: 750 млн чиясе;
къватІисеб мацІ хІисабалда: 600–700 млн чиясе[2]
Цересел формаби
Ингилисалъул кверзул кодификация
(чанго система)
Расмияб статус
Расмияблъун бугеб бакӀ
МацӀалъул кодал
ISO 639-1 en
ISO 639-2 eng
ISO 639-3 eng
Глоттолог stan1293[3]
Лингвосфера 52-ABA
Anglospeak (subnational version).svg
     Ингилис мацІ рахьдалаблъун кколел икълимал      Ингилис мацІ расмияблъун бугел, амма рахьдалаблъун кколарел икълимал
Гьаб макъалаялда руго ХФА-лъул ишараби. Визуализациялъе къварегӀараб кумек[en] гьечӀони, Юникодалъул ишарабазул бакӀазда рихьизаризе бегьула гьикъул ишараби, ункъбокӀонал яги цогидал ишараби[en]. ХФА-лъул ишарабазул байбихьул малъа-хъваязухъ балагье Справка:ХФА[en].

Халип:English language

Ингилис мацӀ (инг. English, The English language, ХФА: ˈɪŋɡlɪʃ) ккола гьиндгин европияб хъизаналъул герменияб къокъаялъул бакътІерхьул германияб мацІ, жибги тІоцебе цебесеб гьоркьогІасрулъиялъул Ингландалъул гІадамаз бицунеб букІараб.[4][5][6] Гьелъул цІар бачІараб буго некІсиял герман халкъазул англал абураб халкъаздаса, жал гочун рачІарал КІудияб Британиялъул ракьалде, жинде гьанже Ингланд–илан абулеб (Ингракь). КІиябго цІар бачІараб буго Англия абураб Балтик ралъадалда бугеб бащдабчІинкІиллъиялдаса. Ингилис бищунго хурхараб буго фриз ва гъоркьасаксон мацІазда, гьелъул лексикаялдени кІудияб асар гьабун буго цогидал германиязул мацІаз, бутІаккун некІсияб норвег мацІалъ (шималияб герман мацІ), ва гьединго латин ва паранс мацІаз.[7][8][9]

Ингилис мацІ цебетІолеб букІана 1400-ялдаса цІикІкІун соналъ. Ингилисалъул бищун цересел формабазде, жалги англо-саксоназ V гІасруялда КІудияб Британиялде рачІарал бакътІерхьул германиял (инвгеон) сверелазул къокъалъун кколел, гІаммго абула басрияб ингилис мацІилан. Гьоркьохъеб ингилис байбихьана XI гІасруялъ норманаз Ингланд бахъиялдаса, гьеб букІана период инглисалде басрияб паранс мацІалъ, бутІаккун жиндирго басрияб норман сверелалдасан асар гьабураб.[10][11] Цебесеб модерн ингилис байбихьана XV гІасруялдаса хадуб Лондоналда басмаялъул пресс хІалтІизабигун, Джеймс къираласул библия басма гьабигун ва кІудияб рагьаразул хъущтІигун цадахъ.[12]

Гьанжесеб ингилис тІибитІизе байбихьан дунялалда XVII гІасруялдаса байбихьун Британиялъул империялъул ва Цолъарал Штатазул асаралда гъоркь. Гьел улкабазул басмаяб ва электронияб медиаялъул киналниги тайпабаздасан ингилис лъугьун буго халкъаздагьоркьосеб дискурсалъул бетІераб мацІлъунги, гІемерал икълимазда лингва франкалъунги ва профессионалияб контексталдаги, гІелму, навигация ва къанун гІадал.[4] Гьанжесеб ингилисалъул грамматика буго бечедаб инфлективияб морфология ва дандеккун эркенаб рагІул тартиб бугел тайпадул гьиндгин европиял цогиязда бараб паттерналдаса аслияб хІалалъ аналитикияб паттерналде, жиндилъ гьитІинабго инфлекцияги, гІезегІан цоккураб субъект–верб–объект (SVO) рагІул тартибги жубараб синтаксисги бугеб.[13] Гьанжесеб ингилисалъ гІемерисеб мугъчІвай гьабула кумекалъул фигІлабазде ва рагІул тартибалде журарал заманаби, аспект ва буссинаби бихьизабизе, гьедиго пассивияб конструкциял, интеррогативал (суалиял жумлаби) ва цо-цо негацион (гьечІолъи) бихьизабизеги.

Ингилис мацІ буго бищун кІудияб кІалъалезул къадаралъул рахъалъги,[14] ва лъабабилеб бищун тІибитІараб рахьдал мацІги, стандартияб син ва испан мацІаздаса хадуб.[15] Гьеб буго бищун цІикІкІун жиб лъазабулеб кІиабилеб мацІ ва хІалтІизабула расмияб мацІ ялъуни кІиабилеб мацІ гІадин 60-гІанасеб суверенияб пачалихъалда. Ингилис кІиабилеб мацІ хІисабалда лъазабулезул къадар буго гьеб рахьдал мацІлъун кколезул къадаралдаса цІикІкІараб. 2005 соналде бугеб хІалалда рекъон, ингилис мацІалда кІалъалезул къадар кколеб буго 2 миллиард.[16] Ингилис буго аслияб рахьдал мацІлъун Цолъараб Къираллъиялда (КІудияб Британия), Цолъарал Штатазда, Канадаялда, Австралиялда, ЦІияб Зеландиялда ва Ирландиялда, ккола Сингапуралъул расмияб ва аслияб мацІлъун, ва гьеб гІатІидго хІалтІизабула Карибазул территориялда, Африкаялда, Жанубияб Азиялда ва Океаниялда.[17] Гьеб буго Цолъарал Миллатазул ГІуцІиялъул, Европаялъул цолъиялъул ва цогидал тІолгодунялалъулал ва икълимиял халкъаздагьоркьосел организациязул расмиял мацІазул цояб. Гьеб буго бищун тІибитІараб германиязулаб мацІ, гьиндгин европиял мацІазул гьеб гІаркьелалда кІалъалезул къадаралъул 70 % ккола ингилисалда кІалъалел. Ингилис мацІалда кІалъалезда абула анлофонал–илан. Руго гІемерал вариантал батІи-батІиял пачалихъазда ва икълимазда хІалтІизабулеб ингилисалъул гІемерисел акцентазда ва сверелазда гьоркьоб — фонетикаялъул ва фонологиялъул рахъалъ, ва цо-цо лексикаялъул, идиомазул, грамматикаялъул ва абулеб къагІидаялъул рахъалъ, амме гьез гІемерисеб квал-квал гьабуларо батІиял сверелазда ва акценталда кІалъазел ричІчІиялъе.

Классификация

Тарих

Прото-германияб мацІалдаса Басрияб ингилис мацІалде

Цебесеб модернияб ингилис мацІ

Гьанжесеб инггилис мацІалъул тІибитІи

Географияб ареал

Ингилисалда кІалъаялъул пачалихъазул лъабго горсвери

Плюрицентрияб ингилис мацІ

Ингилис глобалияб мацІ хІисабалда

Фонология

Рагьукъал гьаркьал

Рагьарал

Фонотактика

ТІадецуй, ритм ва интонация

Икълимиял батІалъаби

Грамматика

ЦІар ва цІаргун рагІабазул дандрай

Сифат

ЦІарубакІ, игІраб ва сипат-куц

Префиксал

ФигІлаби ва фигІлияб лапсал

Лапсиял фигІлаби

ТІадрагІи

Синтаксис

Асасал

Жумладул синтаксис

Кумекалъулал фигІлиял конструкцияби

Суалал

Дискурсалъул мартабаталда синтаксис

Къамусияб бечелъи

РагІи лъугьиналъул процессал

РагІаби рачІин

Ингилис мацІлдеги мацІалдасаги рачІарал рагІаби

Хъваялъул система

Диалектал, акцентал ва батІалъаби

Цолъараб Къираллъи

Шималияб Америка

Австралия ва ЦІияб Зеландия

Жанубиябгун бакъбаккул Азия

Африка, Карибазул хІавуз ва Жанубияб Азия

Сводешил сияхІ

№ Авар Ингилис ХФА
1 дун I [aɪ]
2 мун you [juː]
3 гьев, гьей, гьеб he [ˈhiː]
4 ниж, нилӀ we [wiː]
5 нуж you [juː]
6 дол they [ðeɪ]
7 гьаб this [ðɪs]
8 доб that [ðæt]
9 гьаниб here [hɪə]
10 доба, гъоба there [ðɛə]
11 щив who [huː]
12 щиб what [wɒt]
13 киб where [wɛə]
14 кида when [wɛn]
15 кин how [haʊ]
16 гуро not [nɒt]
17 киналго, кинабго all [ɔːl]
18 гӀемер, гӀемераб, гӀемерал many [ˈmɛni]
19 чанго some [sʌm]
20 дагь, дагьаб, дагьал few [fjuː]
21 батӀияб other [ˈʌðə]
22 цо one [wʌn]
23 кӀиго two [tuː]
24 лъабго three [θriː]
25 ункъго four [fɔː]
26 щуго five [faɪv]
27 кӀудияб big [bɪg]
28 халатаб long [lɒŋ]
29 гӀатӀидаб wide [waɪd]
30 бицатаб thick [θɪk]
31 бакӀаб heavy [ˈhɛvi]
32 гьитӀинаб small [smɔːl]
33 къокъаб short [ʃɔːt]
34 чӀедераб narrow [ˈnærəʊ]
35 тӀеренаб thin [θɪn]
36 чӀужугӀадан woman [ˈwʊmən]
37 бихьинчи, чи man [mæn]
38 гӀадан, инсан person [ˈpɜːsən]
39 лъимер child [ʧaɪld]
40 лъади, чӀужу wife [waɪf]
41 рос husband [ˈhʌzbənd]
42 эбел mother [ˈmʌðə]
43 эмен father [ˈfɑːðə]
44 рухӀчӀаголъи, хӀайван animal [ˈænɪməl]
45 ччугӀа fish [fɪʃ]
46 хӀинчӀ bird [bɜːd]
47 гьой dog [dɒg]
48 нацӀ lousw [laʊs]
49 борохь snake [sneɪk]
50 хӀапаро worm [wɜːm]
51 гъветӀ tree [triː]
52 рохь forest [ˈfɒrɪst]
53 тӀил stick [stɪk]
54 пихъ fruit [siːd]
55 хьон seed [siːd]
56 тӀамах leaf [liːf]
57 кьибил root [ruːt]
58 хъал bark [bɑːk]
59 тӀегь flower [ˈflaʊə]
60 хер grass [grɑːs]
61 квар rope [rəʊp]
62 тӀом skin [skɪn]
63 гьан meat [miːt]
64 би blood [blʌd]
65 ракьа bone [bəʊn]
66 беэнлъи, кьаралъи, тӀатӀи fat [fæt]
67 хоно egg [ɛg]
68 лълъар (лӀар) horn [hɔːn]
69 рачӀ tail [teɪl]
70 хӀули feather [ˈfɛðə]
71 рас hair [hɛə]
72 бетӀер head [hɛd]
73 гӀин ear [ɪər]
74 бер eye [aɪ]
75 магӀазукъалал nose [nəʊz]
76 кӀал mouth [maʊθ]
77 гӀус, ца tooth [tuːθ]
78 мацӀ tongue [tʌŋ]
79 малъ fingernail [ˈfɪŋgəneɪl]
80 хӀетӀе foot [fʊt]
81 бох leg [lɛg]
82 наку knee [niː]
83 квер, хъат hand [hænd]
84 кваркьи wing [wɪŋ]
85 чехь belly [ˈbɛli]
86 бакь-кӀач, ургьимес guts [gʌts]
87 габур neck [nɛk]
88 мугъ back [bæk]
89 керен breast [brɛst]
90 ракӀ heart [hɑːt]
91 тӀул liver [ˈlɪvə]
92 гьекъезе to drink [drɪŋk]
93 кваназе to eat [iːt]
94 хӀанчӀизе to bite [baɪt]
95 цӀункӀизе to suck [sʌk]
96 тузе ro spit [spɪt]
97 лагӀизе to vomit [ˈvɒmɪt]
98 пузе to blow [bləʊ]
99 хӀухьел цӀазе to breathe [briːð]
100 релъизе to laugh [lɑːf]
101 бихьизе to see [siː]
102 рагӀизе to hear [hɪə]
103 лъазе to know [nəʊ]
104 ургъизе, пикру гьабизе to think [θɪŋk]
105 махӀ чӀвазе, сунтӀизе to smell [smɛl]
106 хӀинкъизе to fear [fɪə]
107 кьижизе to sleep [sliːp]
108 гӀумру гьабизе to live [lɪv]
109 хвезе to die [daɪ]
110 чӀвазе to kill [kɪl]
111 къеркьезе, рагъизе to fight [faɪt]
112 чан гьабизе to hunt [hʌnt]
113 кьабизе to hit [hɪt]
114 къотӀизе to cut [kʌt]
115 бикьизабизе, бикьизе to split [splɪt]
116 къазабизе, хӀунчизабизе to stab [stæb]
117 хъарсине to scratch [skræʧ]
118 бухъизе to dig [dɪg]
119 лъедезе, лъим ххазе to swim [swɪm]
120 роржине to fly [flaɪ]
121 рилӀине, ине, хьвадизе to walk [wɔːk]
122 рачӀине to come [kʌm]
123 регизе to lie [laɪ]
124 гӀодор чӀезе to sit [sɪt]
125 рахъун чӀезе to stand [stænd]
126 сверизаризе, руссинаризе to turn [tɜːn ]
127 бортизе, щапизе to fall [fɔːl]
128 кьезе to give [gɪv]
129 кквезе to hold [həʊld]
130 данде къазе, тӀаде цузе to squeeze [skwiːz]
131 лӀулӀазе to rub [rʌb]
132 чуризе to wash [wɒʃ]
133 бацIцӀине to wipe [waɪp]
134 цӀазе to pull [pʊl]
135 цузе to push [pʊʃ]
136 рехизе to throw [θrəʊ]
137 бухьине to tie [taɪ]
138 букъизе (гурде) to sew [səʊ]
139 рикӀкӀине to count [kaʊnt]
140 абизе to say [seɪ]
141 кечӀ ахӀизе to sing [sɪŋ]
142 хӀазе to play [pleɪ]
143 лъедон ине, лъедине (гама) to float [fləʊt]
144 чвахизе to flow [fləʊ]
145 цӀорозе to freeze [friːz]
146 гьорозе to swell [swɛl]
147 бакъ sun [sʌn]
148 моцӀ moon [muːn]
149 цӀва star [stɑː]
150 лъим water [ˈwɔːtə]
151 цӀад rain [reɪn]
152 гӀор river [ˈrɪvə]
153 хӀор lake [leɪk]
154 ралъад sea [siː]
155 цӀам salt [sɔːlt]
156 гамачӀ stone [stəʊn]
157 сали sand [sænd]
158 хӀур dust [dʌst]
159 ракь earth [ɜːθ]
160 накӀкӀ cloud [klaʊd]
161 хьухь, гIодонакIкI fog [fɒg]
162 зоб sky [fɒg]
163 гьури wind [wɪnd]
164 гӀазу snow [snəʊ]
165 цӀвер ice [aɪs]
166 кӀкӀуй smoke [sməʊk]
167 цӀа fire [ˈfaɪər]
168 рахъу, бухIун ash [æʃ]
169 цӀа рекӀине, бухӀизе to burn [bɜːn]
170 нух road [rəʊd]
171 мегӀер mountain [ˈmaʊntɪn]
172 багӀараб red [rɛd]
173 гӀурччинаб green [griːn]
174 тӀогьилаб yellow [ˈjɛləʊ]
175 хъахӀаб white [waɪt]
176 чӀегӀераб black [blæk]
177 сордо night [naɪt]
178 къо day [deɪ]
179 сон, лъагӀел year [jɪə]
180 хинаб warm [wɔːm]
181 цӀорораб cold [kəʊld]
182 цӀураб full [fʊl]
183 цӀияб new [njuː]
184 басрияб old [əʊld]
185 лъикӀаб good [gʊd]
186 квешаб bad [bæd]
187 махӀцараб rotten [ˈrɒtən]
188 чорокаб, хъубаб dirty [ˈdɜːti]
189 битӀараб, цӀанбитӀараб straight [streɪt]
190 гургинаб round [raʊnd]
191 бегӀераб sharp [ʃɑːp]
192 тӀехIараб dull [dʌl]
193 цӀвакараб, битӀараб smooth [smuːð]
194 биччараб wet [wɛt]
195 бакъвараб dry [draɪ]
196 битӀараб, ритӀухъаб correct [kəˈrɛkt]
197 гӀагараб, аскӀосеб near [nɪə]
198 рикӀкӀадаб far [fɑː]
199 кваранаб right [raɪt]
200 квегӀаб left [lɛft]
201 аскӀоб, -хъ, -да at [æt]
202 жаниб, -лъулӀ, -улӀ, -об, -иб in [ɪn]
203 цадахъ, -гун with [wɪð]
204 ва, -ги and [ænd]
205 нагагь, -ани, -ни if [ɪf]
206 щайгурони, щай абуни, щай гурелъул because [bɪˈkɒz]
207 цӀар (инсанасул) name [neɪm]
Пайда босизе Пайда босизе
Макъалаялда ругел ишкалатал ричизе
 ЦӀияб хабар бицине, хъвазе.

Гьаб халип, хІалтІизабулел гьумерал хвезаричІого рукІине, экспериментал гьаре салулгъамаслда (жанибе рехи-салулгъамас гьабизе | матІу) ялъуни нужерго персоналияб сверухълъеналда.
Гьаб халипалъул гъоркьгьумералде.

ХIужаби

  1. ↑ Oxford Learner's Dictionary 2015, Entry: English – Pronunciation.
  2. ↑ 2,0 2,1 Crystal 2006, pp. 424–426.
  3. ↑ Hammarström, Harald; Forkel, Robert; Haspelmath, Martin, eds. (2017). "English". Glottolog 3.0. Jena, Germany: Max Planck Institute for the Science of Human History.
  4. ↑ 4,0 4,1 The Routes of English.
  5. ↑ Crystal 2003a, p. 6.
  6. ↑ Wardhaugh 2010, p. 55.
  7. ↑ Finkenstaedt, Thomas; Dieter Wolff (1973). Ordered profusion; studies in dictionaries and the English lexicon. C. Winter. ISBN 978-3-533-02253-4.
  8. ↑ Bammesberger 1992, p. 30.
  9. ↑ Svartvik & Leech 2006, p. 39.
  10. ↑ Ian Short, A Companion to the Anglo-Norman World, "Language and Literature", Boydell & Brewer Ltd, 2007. (p. 193)
  11. ↑ Crystal 2003b, p. 30.
  12. ↑ How English evolved into a global language. BBC (20 December 2010).
  13. ↑ König 1994, p. 539.
  14. ↑ English at Ethnologue (22nd ed., 2019)
  15. ↑ Ethnologue 2010.
  16. ↑ (2008) «Two thousand million?» (en-US). English Today 24 (1): 3–6. DOI:10.1017/S0266078408000023.
  17. ↑ Crystal 2003b, pp. 108–109.

Библиография

Линкал

Босараб бакӀ — «https://av.wikipedia.org/w/index.php?title=Ингилис_мацІ&oldid=76305»